Xây dựng hệ thống phân phối bài bản cho nông sản vùng cao không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn mở ra cơ hội thoát nghèo bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số. Khi nông sản vào được siêu thị, đời sống người dân cũng từng bước khởi sắc.
Là một quốc gia nông nghiệp, cộng với khí hậu nhiệt đới gió mùa, được thiên nhiên ưu đãi, nên Việt Nam có nhiều lợi thế phát triển các sản phẩm nông sản, đặc sản địa phương. Từ núi rừng Tây Bắc đến vùng cao nguyên miền Trung, đâu đâu cũng có những sản vật độc đáo mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc.
Để hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm cho bà con nông dân, bà con vùng sâu vùng xa, theo Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (Bộ Công Thương): Khoảng 10 năm trở lại đây, các quyết định của Chính phủ như Quyết định 1719/QĐ-TTg về Chương trình phát triển thương mại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; Chương trình phát triển miền núi vùng sâu vùng xa và hải đảo; Chương trình xúc tiến thương mại quốc gia, Khuyến công quốc gia, Thương hiệu quốc gia đã hỗ trợ rất nhiều cho các mặt hàng đặc trưng, đặc sản, các mặt hàng có tiềm năng, lợi thế của khu vực vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi có thể tiếp cận được với hệ thống phân phối hiện đại, các trung tâm kinh tế thương mại cả nước.
Nhờ đó, đã có hàng chục mặt hàng đặc trưng, đặc sản, lợi thế của từng vùng thâm nhập được vào hệ thống phân phối lớn, đáp ứng được các tiêu chuẩn chất lượng như mẫu mã, quy cách đóng gói và các yêu cầu đòi hỏi ngày càng cao của xã hội cũng như thị trường tiêu dùng tại kênh phân phối hiện đại.
Cụ thể, Hợp tác xã Yến Dương - tỉnh Thái Nguyên (trước đây là Bắc Kạn) – đơn vị đang tham gia cung cấp sản phẩm nổi tiếng của địa phương là gạo nếp tài, miến dong và bí thơm. Hiện các sản phẩm của Hợp tác xã Yến Dương đã xuất hiện trên kệ các siêu thị lớn như Big C, WinMart và các hệ thống chuỗi thực phẩm sạch như Sói Biển, Bác Tôm, Big Green... Ngoài ra, nhiều sản phẩm vùng đồng bào dân tộc khác cũng đã từng bước có mặt trong các kênh phân phối hiện đại.
Tuy nhiên, hiện vẫn còn rất nhiều sản phẩm nông sản, đặc sản của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi chưa xây dựng được hệ thống phân phối, nhất là các kênh phân phối hiện đại. Tỷ lệ các sản phẩm nông sản, đặc sản hiện diện tại các kệ hàng hóa trong các siêu thị, cửa hàng bán lẻ còn rất thấp.
Thực tế này dẫn đến tình trạng, rất nhiều sản phẩm đặc sản của đồng bào dân tộc có thương hiệu nhưng chưa tiếp cận được người tiêu dùng do chưa có hệ thống phân phối hoàn chỉnh để quảng bá, tiếp cận với khách hàng và tạo thuận lợi cho bà con mở rộng quy mô sản xuất. Việc vắng mặt trong các kênh phân phối hiện đại như siêu thị, chuỗi bán lẻ hay sàn thương mại điện tử khiến các sản phẩm này chưa thể tiếp cận rộng rãi với người tiêu dùng trong và ngoài nước, đồng thời làm hạn chế cơ hội mở rộng sản xuất cho người dân.
Liên quan đến vấn đề này, bà Trịnh Thị Thanh Thủy - nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu, Chiến lược, Chính sách Công Thương - Bộ Công Thương cho rằng: Đa số hệ thống phân phối sản vật cho bà con vùng dân tộc miền núi vẫn là theo hướng tự phát, và thiếu khoa học, bài bản. Nguyên nhân là bởi, quy mô vùng sản xuất chưa đủ lớn, còn nhỏ lẻ và thiếu tập trung, chất lượng sản phẩm không đồng đều… nên kênh phân phối chính vẫn là qua thương lái hay các chợ truyền thống.
Tại xã Sơn Lương (trước đây là xã Mỹ Lung), tỉnh Phú Thọ - một địa phương sở hữu nhiều lợi thế về phát triển nông sản, Hợp tác xã Nông dược xanh Mỹ Lung đã tận dụng ưu thế về diện tích đất và điều kiện khí hậu thuận lợi để phát triển cây sắn dây, một loại cây trồng cho năng suất cao và chất lượng vượt trội. Với diện tích 5 héc ta đất màu, hợp tác xã đã chuyển đổi sang trồng sắn dây trong 4 năm qua và đạt được hiệu quả rõ rệt với sản lượng hàng năm lên tới 150-200 tấn.
Hợp tác xã từng bước chuyển mình từ việc bán sản phẩm thô tươi sang chế biến tinh bột sắn dây, nâng cao giá trị sản phẩm và cải thiện thu nhập cho các thành viên. Hiện nay, tinh bột sắn dây của Hợp tác xã Nông dược xanh Mỹ Lung đã đạt chuẩn VietGAP 3 sao và được phân phối rộng rãi qua nhiều kênh đến người tiêu dùng.
Việc phát triển cây sắn dây không chỉ giúp Hợp tác xã nâng cao giá trị sản phẩm mà còn tạo công ăn việc làm, góp phần nâng cao đời sống kinh tế cho người dân địa phương. Với định hướng phát triển bền vững, hợp tác xã tiếp tục mở rộng quy mô, ứng dụng khoa học kỹ thuật để nâng cao chất lượng và đáp ứng nhu cầu thị trường ngày càng cao.
Đặc biệt, theo ông Phạm Văn Trường – Giám đốc hợp tác xã, sản phẩm tinh bột sắn dây sẽ sớm được đưa vào hệ thống phân phối tại các siêu thị lớn trên toàn quốc. Để chuẩn bị cho bước phát triển này, hợp tác xã đã hoàn thiện các chứng nhận sản xuất, cải tiến bao bì sản phẩm và đẩy mạnh quảng bá trên các nền tảng mạng xã hội như Zalo và Facebook.
Theo các chuyên gia kinh tế, việc các sản phẩm nông sản, đặc sản địa phương xây dựng được thương hiệu, tạo dựng được vị thế trên thị trường và nhận được sự tin tưởng từ người tiêu dùng đã là một thành công đáng ghi nhận. Tuy nhiên, để thương hiệu ấy không chỉ dừng lại ở danh tiếng mà còn có thể đi đường dài, điều cốt lõi cần quan tâm chính là xây dựng một hệ thống phân phối bền vững. Và để làm được điều đó, ngoài yếu tố thương hiệu, hai vấn đề then chốt không thể bỏ qua là chất lượng ổn định và quy mô sản xuất đủ lớn.
Việc duy trì chất lượng đồng đều theo thời gian, đồng thời mở rộng quy mô sản xuất nhằm đảm bảo nguồn cung ổn định cho thị trường là thách thức mà các đơn vị sản xuất cần phải vượt qua. Giải pháp nằm ở chỗ: Chuyển từ mô hình sản xuất manh mún, tự phát sang hướng sản xuất hàng hóa theo tín hiệu của thị trường. Điều này không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn tạo tiền đề để phát triển bền vững.
Bên cạnh đó, ứng dụng khoa học kỹ thuật trong canh tác, quản lý chặt chẽ quy trình chế biến, bảo quản sau thu hoạch sẽ là yếu tố quan trọng giúp đảm bảo chất lượng trong toàn bộ chuỗi giá trị. Các hợp tác xã, doanh nghiệp cần tăng cường liên kết với người nông dân, cùng xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn, áp dụng các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm và các hệ thống chứng nhận chất lượng để nâng cao uy tín sản phẩm, không chỉ trong nước mà còn trên thị trường quốc tế.
Ngoài ra, để sản phẩm vươn xa, rất cần sự đồng hành của chính quyền địa phương và các tổ chức liên quan trong việc hoạch định chính sách, đầu tư hạ tầng logistics, hỗ trợ xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu cũng như nâng cao năng lực quản trị cho các đơn vị sản xuất kinh doanh.
Chỉ khi ba trụ cột: Chất lượng sản phẩm, quy mô sản xuất và hệ thống phân phối được phát triển đồng bộ, thì thương hiệu nông sản, đặc sản địa phương mới thực sự bền vững và khai thác trọn vẹn tiềm năng kinh tế cho vùng đất nơi sản phẩm đó sinh ra.
Bên cạnh đó, việc xây dựng hệ thống liên kết chặt chẽ giữa các hợp tác xã, tổ hợp tác với doanh nghiệp phân phối, các kênh bán lẻ hiện đại như siêu thị, chợ đầu mối, và kênh thương mại điện tử sẽ mở rộng đáng kể thị trường tiêu thụ.
Đồng tình với quan điểm trên, chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong cho rằng, để xây dựng thương hiệu cho sản vật của bà con miền núi, các địa phương nên hình thành các trung tâm giới thiệu sản phẩm địa phương, để giới thiệu đến khách du lịch. Đồng thời, tích cực tham gia các hội chợ, triển lãm trong và ngoài tỉnh để giới thiệu, quảng bá sản phẩm đến tay người tiêu dùng.
Hành trình xây dựng hệ thống phân phối cho những sản phẩm nông sản, đặc sản của bà con dân tộc miền núi thực sự là một chặng đường đầy thử thách và không ít khó khăn. Từ việc phát triển sản xuất nhỏ lẻ, manh mún cho đến việc kết nối, mở rộng thị trường, mỗi bước đi đều đòi hỏi sự kiên trì, sáng tạo và nỗ lực không ngừng nghỉ của người dân và các đơn vị liên quan. Nhưng khi vượt qua được những trở ngại đó, thành quả thu được lại vô cùng xứng đáng và đáng tự hào. Không chỉ đơn thuần là việc nâng cao thu nhập cho bà con, việc xây dựng được một hệ thống phân phối hiệu quả còn góp phần quan trọng vào mục tiêu xoá đói giảm nghèo một cách bền vững, tạo điều kiện để người dân miền núi từng bước cải thiện chất lượng cuộc sống.
Hơn thế nữa, thành công trong xây dựng và phát triển hệ thống phân phối còn góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội của các vùng cao, giúp nâng cao vị thế và giá trị của các sản phẩm đặc trưng địa phương trên thị trường trong nước và quốc tế. Điều này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn tạo dựng được niềm tự hào về văn hóa, truyền thống, giúp gìn giữ và phát huy những giá trị đặc sắc của cộng đồng dân tộc thiểu số. Qua đó, từng bước rút ngắn khoảng cách phát triển giữa miền núi và miền xuôi, góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển đồng đều, bền vững mà đất nước ta đang kiên trì theo đuổi.
