“Vàng xanh” giúp đồng bào Tủa Chùa thoát nghèo bền vững

Từ cây chè đến giấc mơ no ấm

Tủa Chùa là huyện vùng cao khó khăn bậc nhất của tỉnh Điện Biên, nơi 95% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, chủ yếu là người Mông. Nhưng giữa những thách thức của địa hình núi đá, của giao thông cách trở và mùa đông khắc nghiệt, cây chè Shan tuyết cổ thụ vẫn âm thầm vươn lên như một minh chứng sống động cho sức mạnh của đất trời và con người nơi đây.

Tại các xã Tả Sìn Thàng, Sín Chải, Lao Xả Phình và Tả Phìn - vùng lõi của chè Shan tuyết có hàng trăm hecta chè cổ thụ với tuổi đời từ 100 đến 300 năm. Những gốc chè sần sùi, cao tới vài mét, vươn mình giữa mây mù và gió đá, không cần phân bón hóa học, không sâu bệnh, mà vẫn tỏa hương thơm ngào ngạt và giữ trọn vị thanh khiết của núi rừng Tây Bắc.

Một nắm chè búp tươi nơi đây được người Mông ví như “lá ngọc giữa đại ngàn”, bởi một phần nhờ vào giống chè Shan quý, phần còn lại đến từ đôi bàn tay chăm chỉ của đồng bào. Người dân vẫn giữ thói quen thu hái thủ công, chọn lọc từng búp non phủ lớp tuyết trắng mỏng, đặc trưng của chè Shan tuyết nguyên sinh.

Những năm gần đây, cây chè Shan tuyết Tủa Chùa không còn là sản phẩm thô sơ chỉ bán cho thương lái. Nhờ chính sách phát triển nông nghiệp bền vững và sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương, cây chè đã bắt đầu mang lại thu nhập ổn định cho người dân.

Theo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện, toàn huyện hiện có gần 700 ha chè, trong đó 400 ha là chè cổ thụ, sản lượng thu hái ước đạt hơn 1.000 tấn búp tươi mỗi năm. Mỗi kg chè búp tươi bán tại vườn có giá từ 20.000–30.000 đồng, nhưng nếu chế biến thành chè khô chất lượng cao, giá trị có thể gấp 5–7 lần. Nhiều hộ gia đình đã có thu nhập từ 50–80 triệu đồng/năm từ cây chè, giúp xóa được cảnh đói nghèo, từng bước xây dựng cuộc sống ấm no.

Bà Giàng Thị Dua, người dân xã Sín Chải, chia sẻ: “Ngày trước, nhà tôi chỉ sống nhờ trồng ngô, nhưng đất ít, lại toàn đá. Từ khi chuyển sang chăm chè cổ thụ, bán cho hợp tác xã, nhà có đồng ra đồng vào, con cái được đi học đàng hoàng.”

Dù tiềm năng lớn, nhưng việc phát triển cây chè ở Tủa Chùa vẫn còn đối mặt với nhiều rào cản: kỹ thuật chế biến còn thủ công, sản phẩm chưa có thương hiệu mạnh, đầu ra chưa ổn định, thiếu liên kết thị trường.

Hiện tại, chỉ có một số hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ đứng ra bao tiêu chè tươi cho bà con, phần lớn còn phụ thuộc vào thương lái bên ngoài. Đặc biệt, chè Shan tuyết Tủa Chùa vẫn chưa được cấp mã số vùng trồng, chưa có chỉ dẫn địa lý, khiến giá trị thương mại chưa tương xứng với chất lượng thật sự.

Ngoài ra, đầu tư vào công nghệ chế biến sâu còn yếu, trong khi đó mẫu mã bao bì sản phẩm còn nghèo nàn, khó cạnh tranh với chè của các tỉnh lân cận như Hà Giang, Yên Bái, Lào Cai - những địa phương đã có thương hiệu chè cổ thụ vững chắc.

Giải pháp từ chính bàn tay người dân

Thay vì chờ đợi thị trường tự điều tiết, Tủa Chùa đang có những bước đi chủ động. Trước hết là đẩy mạnh xây dựng các mô hình hợp tác xã, tổ hợp tác chế biến, tiêu thụ chè theo chuỗi. Huyện đã hỗ trợ thành lập một số HTX chè quy mô nhỏ, ứng dụng máy móc sơ chế hiện đại, từng bước hoàn thiện hồ sơ truy xuất nguồn gốc và đăng ký chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm Chè Shan tuyết Tủa Chùa.

Bà Chu Thị Thanh Xuân – Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Điện Biên nhận định: “Cây chè Shan tuyết càng ngày càng mang lại lợi ích cho nông dân 4 xã Tả Sìn Thàng, Sín Chải, Lao Xả Phình và Tả Phìn nói riêng, cũng như cho bà con trên địa bàn huyện Tủa Chùa từ nhiều năm nay. Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thường xuyên phối hợp với các phòng ban hướng dẫn kỹ thuật, tuyên truyền vận động người dân chăm sóc bảo vệ, thu hái và trồng mới thêm chè cây cao để phát triển kinh tế, đưa cây chè thành cây nông nghiệp mũi nhọn và sản phẩm đặc trưng của huyện.”

Quần thể 100 cây chè Shan tuyết tại Điện Biên đã đạt đầy đủ các tiêu chí là Cây di sản Việt Nam. Ảnh: Hoàng Khánh

Song song với phát triển sản xuất, địa phương cũng tích cực xúc tiến thương mại, đưa chè vào các hội chợ, sự kiện xúc tiến vùng miền, giới thiệu chè Tủa Chùa như một sản vật mang đậm bản sắc dân tộc. Một số sản phẩm chè Shan tuyết đã bắt đầu chạm tới thị trường xuất khẩu tiềm năng như Đài Loan, Nhật Bản.

Đặc biệt, huyện đang xúc tiến việc kết nối chè Shan tuyết với du lịch sinh thái và văn hóa cộng đồng. Tả Sìn Thàng, Sín Chải không chỉ là nơi trồng chè, mà còn là điểm đến hấp dẫn của những người yêu thiên nhiên, muốn tìm về trải nghiệm văn hóa dân tộc Mông và nhâm nhi chén trà giữa đại ngàn. “Trà du lịch” – một hướng đi mới cho “vàng xanh” của vùng cao.

Câu chuyện giảm nghèo từ cây chè Shan tuyết ở Tủa Chùa là một minh chứng sinh động cho hiệu quả của chính sách phát triển nông nghiệp theo hướng đặc sản bản địa, gắn với chuỗi giá trị và bản sắc văn hóa dân tộc.

Giữa mênh mông đá tai mèo, cây chè vẫn âm thầm vươn lên, cùng bà con dân tộc Mông viết nên câu chuyện mới – một câu chuyện về khát vọng làm giàu trên chính mảnh đất khắc nghiệt. Cây chè hôm nay không chỉ là cây trồng, mà đã trở thành biểu tượng của sự kiên cường, của trí tuệ và niềm tin.

Với sự đồng hành từ chính quyền, doanh nghiệp, cùng nỗ lực không ngừng nghỉ của người dân, Tủa Chùa hoàn toàn có thể biến chè Shan tuyết thành “đặc sản quốc gia”, và hơn hết, là chìa khóa mở ra cánh cửa no ấm cho vùng cao Điện Biên.