Cuộc trò chuyện với chị Phạm Thị Minh Hải, Phó Giám đốc Công ty TNHH Thành Sơn, Giám đốc Hợp tác xã Tây Cô Lĩnh (Tuyên Quang) hé mở hướng đi sáng tạo giúp “vàng xanh” miền núi bước ra thế giới.

Đưa giá trị cây chè Shan tuyết vượt giới hạn

-Thưa chị, cây chè Shan tuyết cổ thụ từ lâu đã là niềm tự hào của người Tuyên Quang. Với góc nhìn của người trực tiếp nghiên cứu và thương mại hóa sản phẩm, chị đánh giá thế nào về tiềm năng của loại cây đặc hữu này trong phát triển kinh tế vùng cao?

Phạm Thị Minh Hải: Cây chè Shan tuyết cổ thụ là báu vật thiên nhiên để lại cho người Tuyên Quang. Đây là giống chè bản địa, không di thực từ nơi khác, sinh trưởng ở độ cao từ 600 đến hơn 2.000 mét, hấp thụ sương lạnh và tinh khí núi rừng. Mỗi búp chè trắng bạc như phủ tuyết, là kết tinh của đất, trời và bàn tay người dân tộc thiểu số trên địa bàn.

Nhưng giá trị kinh tế của chè Shan tuyết từng chưa tương xứng với tiềm năng. Người trồng chè vẫn vất vả, thu nhập bấp bênh. Chính vì vậy, chúng tôi - những người kế thừa thương hiệu Thành Sơn với hơn 30 năm phát triển - đã quyết tâm tìm con đường mới bằng cách đưa khoa học công nghệ vào chế biến sâu, gia tăng giá trị cho cây chè Shan tuyết, biến loại cây tự nhiên vùng cao thành sản phẩm có giá trị cao, giúp bà con giảm nghèo, cải thiện thu nhập và sống tốt từ nghề chè.

Hiện nay, Thành Sơn có hơn 400 ha chè Shan tuyết cổ thụ tại xã Vị Xuyên, kết hợp cùng bà con dân tộc Dao, Mông thu hái, bảo vệ rừng, phát triển vùng nguyên liệu bền vững. Cây chè không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, đó là di sản, là niềm tự hào, là sợi dây giữ chân người dân ở lại quê hương.

-Công ty Thành Sơn và Hợp tác xã Tây Côn Lĩnh đã làm gì để đưa giá trị cây chè Shan tuyết vượt khỏi giới hạn “chén trà”, trở thành sản phẩm mang tính thương mại và khoa học cao?

Phạm Thị Minh Hải: Chúng tôi bắt đầu từ chính giá trị cốt lõi trà sạch, trà thật, công nghệ thật. Nhờ sự đồng hành của chương trình khuyến công quốc gia và địa phương, doanh nghiệp được hỗ trợ đầu tư dây chuyền sấy khô hóa chân không dung tích 100 lít, giúp tăng năng suất gấp 2,5 lần, giảm 15 - 20% chi phí, ổn định chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Song song với đó, Thành Sơn kiên trì theo đuổi hướng đi nghiên cứu và chế biến sâu. Năm 2019, chúng tôi triển khai Đề án chiết xuất tinh chất trà Shan tuyết cổ thụ - đề tài khoa học cấp Bộ Khoa học và Công nghệ. Tiếp đó, năm 2021, công ty hoàn thiện Đề án phát triển mỹ phẩm thiên nhiên từ trà Shan tuyết cổ thụ, đạt loại xuất sắc cấp tỉnh.

Từ những đề tài này, đến nay chúng tôi đã phát triển được 24 sản phẩm mỹ phẩm thiên nhiên, từ kem cấp ẩm, sữa tắm, dầu gội, xịt khoáng đến dung dịch chăm sóc da đều sử dụng tinh chất lá trà Shan tuyết cổ thụ. Đó là cách đưa trà vào đời sống hiện đại, phục vụ mọi lứa tuổi và nhu cầu chăm sóc sức khỏe, sắc đẹp.

Người tiêu dùng giờ không chỉ “uống trà để khỏe” mà còn “dùng trà để đẹp”. Mỗi sản phẩm là kết quả của hàng trăm giờ nghiên cứu, thử nghiệm, ứng dụng công nghệ cao - một bước đi chưa từng có trong ngành trà truyền thống của vùng cao Tuyên Quang.

Chia sẻ lợi nhuận, duy trì chuỗi sản xuất bền vững

-Công ty đã hợp tác với người dân địa phương ra sao để vừa bảo tồn được vùng chè cổ thụ, vừa mang lại lợi ích thiết thực, góp phần giảm nghèo bền vững?

Phạm Thị Minh Hải: Ngay từ khi thành lập, chúng tôi xác định vùng nguyên liệu không chỉ của doanh nghiệp, mà là tài sản chung của cộng đồng. Bà con dân tộc thiểu số Dao, H'mông, Tày được tham gia trực tiếp vào quá trình chăm sóc, thu hái và hưởng lợi từ cây chè.

Nguyên tắc là “không bán rừng, không chặt cây, không mất đất”. Công ty thu mua chè tươi của bà con theo giá thị trường; nếu giá bên ngoài cao hơn, bà con có thể bán ra ngoài - chúng tôi tuyệt đối không ép giá. Cách làm này giúp người dân tin tưởng, gắn bó, tự nguyện bảo vệ rừng và cây chè.

Nhờ có khuyến công hỗ trợ đầu tư máy móc, chúng tôi mở rộng sản xuất, tạo thêm việc làm cho hàng chục lao động địa phương - đặc biệt là phụ nữ dân tộc thiểu số. Họ được đào tạo nghề, tham gia dây chuyền sản xuất mỹ phẩm từ trà. Nhờ vậy, bà con có việc làm quanh năm, không phải bỏ quê đi làm thuê, trẻ em có điều kiện học hành, kinh tế gia đình ổn định hơn.

Thực tế, tại vùng Vị Xuyên, nhiều hộ đã thoát nghèo nhờ cây chè Shan tuyết, không còn phụ thuộc vào khai thác rừng. Mỗi sản phẩm mỹ phẩm bán ra là một phần giá trị được quay trở lại cộng đồng, đó là mô hình “kinh tế tuần hoàn” theo đúng nghĩa nhân văn phát triển mà không đánh đổi thiên nhiên.

-Thưa chị, với một thương hiệu đã được khẳng định cả ở trong và ngoài nước, Thành Sơn sẽ làm gì để đưa chè Shan tuyết Tây Côn Lĩnh và dòng mỹ phẩm thiên nhiên vươn xa hơn trong tương lai?

Phạm Thị Minh Hải: Chúng tôi không chạy theo số lượng mà chú trọng vào chất lượng và bản sắc. Các dòng trà của Thành Sơn từng đạt Giải Vàng tại cuộc thi trà quốc tế ở Pháp với sản phẩm Hoàng Viên Trà, Giải Bạc cho dòng Lạc Việt lên men, và Giải Ấn tượng cho trà trắng đặc biệt. Hai trong ba loại trà được dùng trong tiệc trà ngoại giao cấp cao của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Chủ tịch Tập Cận Bình cũng đến từ vùng Tây Cô Lĩnh, đó là niềm tự hào của chúng tôi.

Hiện tại, kênh thương mại điện tử chiếm 75% doanh thu, nhờ chuyển đổi số, sản phẩm mỹ phẩm đã có mặt trên các sàn thương mại điện tử lớn và bước đầu tiếp cận thị trường quốc tế. Sắp tới, chúng tôi tập trung xuất khẩu dòng mỹ phẩm thiên nhiên từ trà Shan tuyết, hướng tới thị trường châu Âu và Đông Bắc Á.

Cùng với đó, Thành Sơn tiếp tục đồng hành với chương trình khuyến công, phát triển sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu, mở rộng mô hình liên kết - sản xuất - tiêu thụ, để giá trị cây chè Shan tuyết không chỉ dừng lại ở địa phương, mà trở thành biểu tượng của kinh tế xanh miền núi phía Bắc.

Trà Shan tuyết đã đi qua hàng trăm năm lịch sử và giờ đây đang bước vào một hành trình mới, hành trình của tri thức, của công nghệ và của sự sẻ chia. Khi mỗi búp trà trở thành sản phẩm chăm sóc sức khỏe, sắc đẹp, thì giá trị thực của “vàng xanh” Tây Côn Lĩnh không chỉ nằm trong hương vị, mà còn trong từng giọt mồ hôi của người dân vùng cao Tuyên Quang.

Việc chia sẻ lợi nhuận, thậm chí ưu tiên tăng thu nhập cho bà con dân tộc thiểu số ở địa phương, Công ty TNHH Thành Sơn không chỉ tạo ra giá trị kinh tế mà còn giúp người dân có được sinh kế bền vững.