Viện Phát triển Du lịch châu Á vừa thực hiện khảo sát, đánh giá và định hướng các mô hình du lịch gắn với nông nghiệp tại Mộc Châu, Sơn La. Nhân dịp này, nhằm làm rõ hơn tiềm năng, thực trạng, những hạn chế cũng như giải pháp cho sự phát triển bền vững du lịch cộng đồng, góp phần tạo sinh kế bền vững cho bà con vùng cao Mộc Châu, phóng viên đã có cuộc trao đổi với ông Phạm Hải Quỳnh – Viện trưởng  Viện Phát triển Du lịch châu Á về vấn đề này.

Điểm đến hấp dẫn vùng Tây Bắc

- Ông đánh giá như thế nào về tiềm năng, thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại Mộc Châu? Loại hình du lịch này đóng vai trò quan trọng ra sao đối với phát triển kinh tế, xã hội địa phương?

Ông Phạm Hải Quỳnh: Mộc Châu nằm ở hướng Đông Nam tỉnh Sơn La, cách Hà Nội khoảng 180 km về phía Tây Bắc. Với độ cao trung bình hơn 1.000 mét so với mực nước biển, khí hậu quanh năm ôn hòa, thổ nhưỡng màu mỡ cao nguyên này còn sở hữu hệ sinh thái đa dạng, phong cảnh đẹp như tranh với những đồi chè xanh bạt ngàn, thảo nguyên cỏ trải dài, cùng nhiều danh thắng nổi tiếng như Ngũ Động bản Ôn, thác Dải Yếm, đỉnh Pha Luông, rừng thông bản Áng hay những trang trại bò sữa – vốn đã trở thành “thương hiệu” của Mộc Châu.

Không chỉ thiên nhiên, Mộc Châu còn là vùng đất hội tụ nét văn hóa đa dạng của các dân tộc Mông, Mường, Thái, Dao... với những lễ hội văn hoá đặc sắc như lễ hết chá, lễ cầu mưa; các ngày hội hái quả. Chính sự kết hợp giữa cảnh quan tự nhiên và văn hóa truyền thống đã tạo ra sức hút đặc biệt, biến Mộc Châu thành một “điểm đến trải nghiệm” hiếm có ở miền Bắc.

Từ lợi thế trên, thời gian gần đây, Mộc Châu đã chủ động tận dụng khai thác phát triển mạnh du lịch, đặc biệt là các mô hình về du lịch cộng đồng, nông nghiệp. Nhiều hộ gia đình đồng bào dân tộc cũng đã nhận thức rõ về nguồn sinh kế từ du lịch nên đã sớm bắt tay tham gia làm dịch vụ. Như, các hộ gia đình đã sửa chữa hoặc tận dụng những ngôi nhà truyền thống làm homestay, kết hợp tổ chức dịch vụ ăn uống với ẩm thực đặc sản địa phương...

Mộc Châu cũng mở rộng loại hình du lịch nông nghiệp với nhiều trang trại, khu sinh thái như Chimifarm, Hồng Công, Dairy Farm, làng chè Mộc Châu… tạo nên sự đa dạng trong lựa chọn cho du khách. Du khách đến đây có thể trải nghiệm hái quả, trồng rau, tham gia quy trình chế biến sữa bò, hay hòa mình vào những điệu múa, dân ca dân tộc. 

Những hoạt động này đã góp phần đáng kể vào bảo vệ cảnh quan, đa dạng hóa dịch vụ, đồng thời tạo công ăn việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Chỉ tính riêng các lễ hội, sự kiện nông nghiệp như cuộc thi hoa hậu bò sữa hay ngày hội hái mận đã thu hút hàng vạn lượt khách, vừa quảng bá sản phẩm đặc sản, vừa đem lại giá trị kinh tế cho cộng đồng. 

Có thể khẳng định, các hoạt động du lịch cộng đồng Mộc Châu ngày càng có sức hút với khách du lịch tại khu vực Tây Bắc. Việc phát triển du lịch cộng đồng đã và đang trở thành “đòn bẩy” quan trọng giúp Mộc Châu cải thiện đời sống kinh tế - xã hội, đưa nhiều hộ dân thoát nghèo, từng bước vươn lên làm giàu.

- Việc phát triển du lịch cộng đồng sẽ tạo cơ hội cho bà con Mộc Châu thúc đẩy tiêu thụ hàng hoá, nông sản. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi thế rõ rệt, theo ông Mộc Châu còn tồn tại những hạn chế nào trong việc phát triển du lịch cộng đồng gắn với tiêu thụ hàng hoá, sản phẩm?

Ông Phạm Hải Quỳnh: Thực tế, bên cạnh sự khởi sắc, Mộc Châu cũng đang phải đối mặt với một số khó khăn nhất định. Trước hết, việc đầu tư cho cơ sở hạ tầng du lịch như homestay, nhà hàng, cũng như ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp đòi hỏi nguồn lực lớn, trong khi đa số hộ dân còn khó khăn. Do thiếu vốn khiến nhiều mô hình du lịch chỉ dừng lại ở quy mô nhỏ, manh mún, chưa đủ sức lan tỏa.

Ngoài ra, kỹ năng quản lý, kinh doanh và tiếp thị của người dân còn hạn chế. Một số hộ chưa có kinh nghiệm trong việc vận hành dịch vụ du lịch, từ khâu phục vụ, giao tiếp đến marketing. Chính vì vậy, sản phẩm du lịch chưa chuyên nghiệp, chưa đủ sức hấp dẫn để giữ chân du khách lâu hơn.

Chất lượng và mẫu mã nông sản cũng là vấn đề đáng lưu ý. Nhiều sản phẩm vẫn sản xuất nhỏ lẻ, thiếu đồng bộ về chất lượng, khả năng tiếp cận thị trường của người dân còn hạn chế; chưa xây dựng được hệ thống phân phối ổn định, nên giá cả bấp bênh và phụ thuộc. Nhiều sản phẩm chưa có thương hiệu riêng. Điều này khiến giá trị gia tăng thấp, khó tạo dựng được hình ảnh mạnh mẽ trên thị trường; cũng như tăng sức hút với khách du lịch. 

Đa dạng sản phẩm, phát triển thương hiệu

- Từ thực tiễn trên, ông có thể đưa ra một số khuyến nghị giải pháp thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng ở Mộc Châu gắn với tiêu thụ hàng hoá, nông sản, cải thiện sinh kế cho đồng bào của địa phương?

Ông Phạm Hải Quỳnh: Để du lịch cộng đồng Mộc Châu phát triển bền vững, tạo “đòn bẩy” sinh kế cho cộng đồng, cũng như gắn kết chặt chẽ hơn với tiêu thụ nông sản, theo tôi cần có một số giải pháp đồng bộ.

Trước hết là tăng cường đào tạo và nâng cao kỹ năng làm du lịch cộng đồng cho người dân. Như thông qua tổ chức các lớp tập huấn về giao tiếp, đón tiếp khách, chế biến ẩm thực truyền thống, quản lý homestay, marketing du lịch… sẽ giúp bà con chuyên nghiệp hơn. 

Tiếp đó là nâng cao chất lượng nông sản thông qua áp dụng các tiêu chuẩn an toàn, chứng nhận OCOP, VietGAP. Việc sản xuất theo hướng hữu cơ, bền vững sẽ không chỉ giúp sản phẩm có giá trị cao hơn mà còn phù hợp với nhu cầu của du khách hiện đại.

Một hướng quan trọng khác là đa dạng hóa sản phẩm du lịch. Có thể phát triển mô hình farmstay để du khách vừa lưu trú, vừa tham gia sản xuất, chế biến nông sản; tổ chức các tour trải nghiệm văn hóa, nông nghiệp để gia tăng giá trị dịch vụ. Song song đó, nên xây dựng các điểm trưng bày, bán sản phẩm ngay tại homestay, khu du lịch, tạo thành chuỗi giá trị khép kín.

Về tiêu thụ hàng hoá địa phương, cần đẩy mạnh hợp tác với các công ty lữ hành để đưa khách đến các điểm du lịch cộng đồng. Đồng thời, xây dựng một sàn thương mại riêng cho nông sản Mộc Châu hoặc kết nối với các sàn thương mại lớn để kết nối thị trường. Việc sử dụng mã QR truy xuất nguồn gốc cũng là giải pháp quan trọng, giúp sản phẩm minh bạch và nâng cao niềm tin của người tiêu dùng.

Bên cạnh đó, chính quyền địa phương nên có chính sách hỗ trợ vốn, thuế, hạ tầng cho các hộ dân và hợp tác xã. Đặc biệt, việc liên kết với các doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực chế biến và phân phối sẽ là chìa khóa để đảm bảo đầu ra ổn định. 

Cuối cùng, không thể thiếu việc xây dựng thương hiệu chung cho nông sản và du lịch cộng đồng Mộc Châu. Chỉ khi hình ảnh được khẳng định trên thị trường, sản phẩm mới có sức cạnh tranh, tạo động lực thực sự giúp cộng đồng phát triển bền vững.

- Xin cảm ơn ông!

Tuy còn không ít khó khăn, nhưng với lợi thế thiên nhiên, văn hóa và sự hỗ trợ đồng bộ từ chính quyền, doanh nghiệp cùng sự nỗ lực của người dân, du lịch cộng đồng Mộc Châu đang có nhiều cơ hội phát triển. Qua đó tạo đòn bẩy tiêu thụ hàng hoá, nông sản, thêm nguồn sinh tế mới, giúp bà con dân tộc thoát nghèo.