Trong bức tranh hội nhập của kinh tế Việt Nam, dòng chảy của các sản phẩm công nghiệp và nông sản chủ lực như gạo, cà phê, thủy sản… thường được nhắc đến như những mũi nhọn dẫn dắt tăng trưởng. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở đó, chúng ta sẽ bỏ lỡ một tiềm năng đặc biệt: nông sản, gia vị và đặc sản miền núi, nơi hội tụ sinh kế, bản sắc và niềm tự hào văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số. Những sản phẩm nông sản miền núi đặc trưng như quế, hồi, thảo quả, trà hoa vàng, chè Shan tuyết, vải thiều Lục Ngạn… vốn được hình thành từ điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu và kỹ thuật canh tác riêng có, đã tạo ra giá trị khác biệt không thể thay thế. Đằng sau đó là câu chuyện về sự kiên cường của những người nông dân vùng cao, những người vẫn ngày ngày bám núi giữ rừng, gìn giữ giống cây truyền thống, chắt chiu từng mùa vụ để mang đến những sản phẩm vừa là hàng hóa, vừa là biểu tượng của bản sắc.
Theo ông Bùi Trung Thướng, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Ấn Độ, thị trường quốc tế hiện mở ra cơ hội rất lớn cho nông sản miền núi, đặc biệt là nhóm gia vị. Ông nhấn mạnh: “Ấn Độ là vương quốc gia vị với quy mô ngành khoảng 10 tỷ USD. Người dân không chỉ dùng gia vị trong nấu ăn, mà còn cho dược phẩm và chăm sóc sức khỏe. Đây là dư địa lớn cho sản phẩm quế, hồi, thảo quả Việt Nam”. Chính sự khác biệt về hương vị và hàm lượng tinh dầu khiến quế Việt Nam được đánh giá cao. Đó là lợi thế không phải quốc gia nào cũng có.
Tuy vậy, cơ hội chỉ biến thành giá trị khi có sự đồng hành của xúc tiến thương mại. Ông Thướng cho biết, dưới sự chỉ đạo của Bộ Công Thương, Thương vụ Việt Nam tại Ấn Độ đã triển khai nhiều hình thức đa dạng: tổ chức đoàn doanh nghiệp trực tiếp tiếp xúc đối tác, mời nhà nhập khẩu Ấn Độ sang khảo sát vùng nguyên liệu, tổ chức kết nối trực tuyến thường xuyên. Nhờ vậy, quế, hồi Việt Nam đã thiết lập được chỗ đứng ổn định tại một thị trường khó tính, tạo nền tảng để mở rộng sang nhiều nước khác. Rõ ràng, trong bối cảnh hội nhập, xúc tiến thương mại không chỉ là “đưa hàng đi bán” mà còn là quá trình tạo dựng niềm tin, gây dựng thương hiệu quốc gia.
Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy lại nhìn nhận nông sản miền núi trong một tầm chiến lược kép. Ông phân tích: “Nông sản miền núi mang hai giá trị: kinh tế và chính trị - xã hội. Về kinh tế, nó giúp tăng thu nhập hộ gia đình, góp phần vào GDP quốc gia, tạo động lực cạnh tranh cho cả nền nông nghiệp. Về xã hội, nó bảo đảm an sinh, tạo việc làm, đồng thời quảng bá hình ảnh văn hóa, phong tục tập quán của đồng bào”. Khi gắn với du lịch, nông sản miền núi còn mở ra một ngành kinh tế mới, thu hút du khách không chỉ đến với cảnh quan mà còn với ẩm thực và bản sắc địa phương. Đó là giá trị mà không loại hàng hóa nào khác có thể thay thế.
Thực tiễn từ HTX Nông sản sạch Bình Nguyên (Bắc Ninh) cho thấy sức mạnh của việc tận dụng lợi thế bản địa kết hợp với xúc tiến thương mại. Bà Nguyễn Thị Trà, Phó Giám đốc HTX cho biết: “Địa phương chúng tôi có khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp với cây vải thiều, cộng thêm kỹ thuật canh tác lâu đời. Quả vải vừa ngọt, thơm, hạt nhỏ, lại có nguồn nước tưới thuận lợi từ lòng hồ. Chúng tôi còn phát triển du lịch sinh thái gắn với mùa vải, vừa tạo việc làm, vừa tiêu thụ sản phẩm tại chỗ”.
Không chỉ dừng lại ở khai thác tự nhiên, HTX Nông sản sạch Bình Nguyên còn chú trọng nâng cấp chất lượng. Trong ba năm trở lại đây, vải thiều của HTX đã đạt chuẩn VietGAP, có chứng nhận an toàn thực phẩm, áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng mã QR. Nhờ đó, sản phẩm không chỉ đứng vững ở thị trường trong nước mà còn có cơ hội tiến xa hơn tới những thị trường khó tính. Tuy nhiên, bà Trà cũng thẳng thắn chỉ ra những khó khăn: phụ thuộc nhiều vào thời tiết, khó bảo quản quả vải tươi trong vận chuyển xa, thiếu công nghệ chiếu xạ và kho lạnh. Điều này khiến việc chinh phục các thị trường cao cấp như EU, Mỹ, Nhật vẫn còn hạn chế. Bài toán đầu tư chế biến sâu và hạ tầng bảo quản vì thế trở thành yêu cầu cấp thiết nếu muốn mở rộng đầu ra.
Một ví dụ khác là chè Shan tuyết Na Hang (Tuyên Quang). Chuyên gia Hoàng Trọng Thủy kể lại, trước đây, chè Shan tuyết chỉ được bán tươi với giá 4.000-7.000 đồng/kg, người dân sống rất khó khăn. Nhưng nhờ tham gia xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu, cải tiến bao bì, tham gia hội chợ triển lãm, gắn với OCOP và du lịch, đưa sản phẩm lên thương mại điện tử, thậm chí xuất khẩu thử nghiệm, chè Shan tuyết đã lột xác. Hiện nay, chè khô có giá 400.000-500.000 đồng/kg, loại đặc biệt lên tới 12 triệu đồng/kg. “Chính xúc tiến thương mại đã làm thay đổi hoàn toàn giá trị, biến sản phẩm địa phương thành thương hiệu vàng của địa phương và tương lai là của quốc gia” – chuyên gia Hoàng Trọng Thủy khẳng định.
Câu chuyện chè Shan tuyết là minh chứng cho thấy, khi có chiến lược bài bản và sự hỗ trợ đúng hướng, sản phẩm miền núi không chỉ vượt qua ngưỡng “hàng hóa địa phương” mà còn vươn lên tầm thương hiệu quốc gia, thậm chí quốc tế. Điều quan trọng không chỉ là chất lượng vốn có, mà là cách thức kể câu chuyện, cách tạo dựng niềm tin với người tiêu dùng, và cách tận dụng xúc tiến thương mại như một đòn bẩy.
Cà phê vùng cao, đặc biệt là cà phê Arabica của Sơn La, Điện Biên hay cà phê Robusta ở Tây Nguyên, đã và đang khẳng định vị thế trên bản đồ cà phê thế giới. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở sản xuất nguyên liệu thô, giá trị thu được sẽ thấp và phụ thuộc nhiều vào biến động giá quốc tế. Xúc tiến thương mại trong những năm qua chính là “cú hích” giúp cà phê vùng cao nâng tầm thương hiệu, mở rộng thị trường tiêu thụ.
Tại Sơn La, thông qua các hội chợ quốc tế và chương trình “Tuần hàng nông sản Việt”, cà phê Arabica đã tiếp cận nhiều hệ thống siêu thị lớn, thậm chí có mặt tại Nhật Bản, EU. Những hoạt động xúc tiến không chỉ tạo hợp đồng xuất khẩu, mà còn giúp người tiêu dùng quốc tế biết đến cà phê Việt Nam với hương vị đặc trưng, sạch và bền vững. Đặc biệt, việc gắn với chỉ dẫn địa lý “Cà phê Sơn La”, “Cà phê Buôn Ma Thuột” cùng truy xuất nguồn gốc QR code đã nâng cao uy tín, giúp sản phẩm có giá bán cao hơn từ 20-30% so với trước.
Xúc tiến thương mại còn mở đường cho cà phê vùng cao bước lên sàn thương mại điện tử. Nhiều HTX, doanh nghiệp đã bán trực tuyến tới tay người tiêu dùng, không qua trung gian, từ đó gia tăng thu nhập trực tiếp cho nông dân. Hiệu quả không chỉ nằm ở giá trị kinh tế, mà còn ở việc quảng bá bản sắc, khẳng định cà phê vùng cao Việt Nam như một thương hiệu mạnh trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Những minh chứng trên cho thấy, mẫu số chung: xúc tiến thương mại chính là chìa khóa để mở lối thị trường cho nông sản miền núi. Không có xúc tiến, sản phẩm dễ bị luẩn quẩn trong vòng được mùa mất giá. Có xúc tiến, sản phẩm có cơ hội kết nối cung cầu, xây dựng thương hiệu, tiếp cận thị trường lớn.
Từ Ấn Độ - thị trường gia vị khổng lồ đến các phiên chợ trong nước, từ quả vải Lục Ngạn đến chè Shan tuyết Na Hang, tất cả đều cho thấy vai trò trung tâm của xúc tiến thương mại. Nó không chỉ mang lại hợp đồng và doanh thu, mà còn xây dựng niềm tin và thương hiệu. Ông Hoàng Trọng Thủy đã chỉ ra bốn trụ cột quan trọng: xây dựng thương hiệu, kết nối cung cầu, phát triển thương mại điện tử, gắn với du lịch. Đây cũng là hướng đi bền vững để nông sản miền núi không bị giới hạn trong phạm vi địa phương, mà thực sự trở thành sứ giả văn hóa và kinh tế.
Thực tế cho thấy, những nơi nào làm tốt xúc tiến thương mại thì ở đó sản phẩm không chỉ bán được giá cao hơn mà còn duy trì sinh kế ổn định cho nông dân. Những nơi nào chậm chân, thiếu thông tin, thiếu sự đồng hành chính sách thì vẫn loay hoay với cảnh phụ thuộc vào thị trường truyền thống và đối mặt rủi ro lớn.
Trong bối cảnh hội nhập, khi các FTA liên tục mở ra, khi người tiêu dùng ngày càng đòi hỏi khắt khe về chất lượng, an toàn, nguồn gốc, thì xúc tiến thương mại không còn là lựa chọn, mà là con đường bắt buộc. Bằng cách kết nối chính sách - doanh nghiệp - hợp tác xã - nông dân, xúc tiến thương mại trở thành chiếc cầu bắc vững chãi từ bản làng vùng cao đến thị trường quốc tế.
Để nông sản miền núi thực sự vươn xa, cần sự kiên trì xây dựng thương hiệu, đầu tư công nghệ chế biến, phát triển hạ tầng bảo quản, và trên hết là câu chuyện đồng hành của chính sách. Khi những yếu tố đó hội tụ, những sản phẩm như quế, hồi, chè Shan tuyết hay vải thiều Lục Ngạn sẽ không chỉ hiện diện trên bàn ăn người Việt, mà còn có thể khẳng định chỗ đứng trên thị trường toàn cầu. Và khi ấy, mỗi sản phẩm không chỉ là một mặt hàng, mà là niềm tự hào dân tộc, là minh chứng rằng người nông dân vùng cao có thể làm giàu từ chính mảnh đất quê hương mình.