Giảm nghèo bền vững không thể chỉ dựa vào hỗ trợ ngắn hạn, mà phải tạo ra sinh kế ổn định, gắn với thế mạnh bản địa. Khi sản phẩm truyền thống được nâng tầm, tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị và tiếp cận thị trường hiện đại, nó sẽ trở thành “đòn bẩy” giúp cộng đồng thoát nghèo và vươn lên làm giàu. Tại Bắc Ninh, câu chuyện gà đồi Yên Thế trở thành thương hiệu hàng hóa chính là minh chứng điển hình, phản ánh hướng đi đúng đắn trong giảm nghèo gắn với phát triển kinh tế địa phương.
HTX Nông nghiệp Xanh Yên Thế, do ông Giáp Quý Cường làm Giám đốc, là một trong những điển hình về cách tổ chức lại sản xuất để nâng cao giá trị. Trước kia, bà con chỉ quen chăn thả nhỏ lẻ, sản phẩm chủ yếu bán ở chợ phiên, giá cả bấp bênh và dễ bị thương lái ép giá. Nhưng khi HTX được thành lập, mô hình liên kết mới đã hình thành: HTX cung cấp giống, hỗ trợ kỹ thuật, giám sát quy trình chăn nuôi, sau đó bao tiêu đầu ra.
Đặc biệt, HTX đầu tư dây chuyền giết mổ hiện đại, hệ thống cấp đông và chế biến sâu. Từ “con gà chạy bộ” quen thuộc, HTX đã cho ra đời hơn 10 sản phẩm chế biến, được dán tem truy xuất nguồn gốc, đóng gói bao bì chuẩn và phân phối tại hệ thống siêu thị, cửa hàng thực phẩm sạch. Ông Cường nhấn mạnh: “Chúng tôi muốn biến sản phẩm nông thôn thành hàng hóa đô thị, để người tiêu dùng ở Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh cũng có thể dễ dàng mua được gà đồi Yên Thế chuẩn vị, an toàn”.
Thành công của HTX không chỉ giúp ổn định đầu ra, mà còn nâng cao thu nhập cho hàng trăm hộ dân tham gia. Nhiều gia đình từ chỗ nghèo đã vươn lên khá giả, con em có điều kiện học hành, đời sống tinh thần cũng được cải thiện rõ rệt.
Ông Trương Văn Bảo, Phó Giám đốc Sở Dân tộc & Tôn giáo tỉnh Bắc Ninh nhận định, chính quyền Bắc Ninh luôn coi hợp tác xã là hạt nhân trong phát triển kinh tế vùng dân tộc thiểu số. “Nếu chỉ dừng ở sản xuất hộ gia đình, thì sản phẩm khó có thể bước ra thị trường lớn. Phải có hợp tác xã hoặc doanh nghiệp đứng ra làm trung tâm, tổ chức chuỗi giá trị, liên kết nông dân, mới có thể tạo ra sản phẩm có thương hiệu”, ông Bảo nói.
Điều này phản ánh một thực tế: hợp tác xã chính là cầu nối giữa chính sách và thị trường. Nhà nước có thể hỗ trợ vốn, kỹ thuật, hạ tầng; người dân có thể cần cù lao động; nhưng nếu không có HTX để gom hàng, chuẩn hóa quy trình, lo khâu tiêu thụ, thì mọi nỗ lực vẫn dễ bị đứt gãy. Bắc Ninh hiểu rõ điều này nên đã ưu tiên hỗ trợ các HTX về tín dụng, máy móc chế biến, xúc tiến thương mại, coi đó là “điểm tựa” để bà con yên tâm gắn bó.
HTX Nông nghiệp Xanh Yên Thế cũng cho thấy sự thay đổi nếp nghĩ trong cộng đồng. Trước kia, nhiều hộ chỉ nuôi gà để bán lẻ, nay họ sẵn sàng tuân thủ quy trình, chấp nhận ký hợp đồng ràng buộc với HTX, vì tin tưởng rằng lợi ích lâu dài sẽ lớn hơn cái lợi nhỏ lẻ trước mắt. Sự chuyển đổi này là minh chứng cho quá trình “giảm nghèo bằng thay đổi tư duy”, nơi HTX giữ vai trò dẫn dắt.
Dẫu vậy, hành trình của HTX vẫn còn nhiều khó khăn. Ông Giáp Quý Cường thẳng thắn chia sẻ: “Khó khăn lớn nhất của chúng tôi hiện nay là vốn và thị trường. Muốn liên kết với bà con, HTX phải ứng vốn trước để cấp giống và vật tư. Muốn mở rộng thị trường, phải chi phí lớn cho quảng bá, xây dựng thương hiệu. Có những thời điểm, chính bà con khá giả phải cho HTX vay vốn để duy trì chuỗi sản xuất”.
Câu chuyện này phản ánh một thực tế: HTX đang phải gồng mình vượt qua nút thắt vốn. Nếu không có cơ chế tín dụng ưu đãi ổn định, HTX khó duy trì lâu dài, còn người dân sẽ dễ mất niềm tin nếu chuỗi liên kết bị gián đoạn.
Từ góc nhìn vĩ mô, TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược thương hiệu và cạnh tranh nhấn mạnh rằng thành quả giảm nghèo rất dễ bị xói mòn nếu thiếu các công cụ bảo vệ. “Nhóm cận nghèo là khu vực nhạy cảm nhất. Họ có thể tái nghèo chỉ bởi một cú sốc thiên tai, dịch bệnh hay biến động giá cả. Do đó, ngoài các chính sách hỗ trợ sản xuất, rất cần những cơ chế như bảo hiểm nông nghiệp, quỹ cộng đồng, để tạo ‘lưới an toàn’ bảo vệ thành quả giảm nghèo”.
Nhận định này cho thấy, cùng với việc mở rộng thị trường, Bắc Ninh cần song song xây dựng hệ thống phòng ngừa rủi ro. Chỉ khi người dân yên tâm rằng một biến cố bất ngờ không khiến họ mất trắng, họ mới thật sự dám đầu tư công sức và tiền bạc để gắn bó lâu dài.
Câu chuyện gà đồi Yên Thế mang lại một thông điệp rõ ràng: giá trị bản địa chính là trụ cột của giảm nghèo bền vững. Không cần chạy theo những sản phẩm xa lạ, mà chính từ những gì gắn bó lâu đời với bà con, nếu được tổ chức lại hợp lý, áp dụng quy trình kỹ thuật và gắn kết thị trường, có thể trở thành thương hiệu hàng hóa. Khi sản phẩm gắn liền với bản sắc văn hóa địa phương, nó không chỉ tạo thu nhập mà còn giữ gìn hồn cốt vùng miền.
Theo TS. Võ Trí Thành, “chìa khóa của giảm nghèo bền vững nằm ở sự đồng hành có trách nhiệm, gắn với giá trị bản địa. Mỗi vùng đều có sản phẩm đặc sắc; nếu biết thương mại hóa mà vẫn giữ được hồn, thì sản phẩm ấy sẽ vừa là sinh kế, vừa là niềm tự hào văn hóa”.
Như vậy, bài học từ Bắc Ninh không chỉ nằm ở một hợp tác xã cụ thể, mà là gợi mở cho nhiều địa phương: muốn giảm nghèo bền vững, hãy bắt đầu từ chính sản vật của mình, biến nó thành sản phẩm có thương hiệu, gắn với chuỗi giá trị và mở rộng thị trường.
Thực tiễn Bắc Ninh chỉ ra rằng, để mô hình HTX trở thành trụ cột giảm nghèo, cần có những chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn. Trước hết, cần xây dựng cơ chế tín dụng ưu đãi riêng cho HTX vùng dân tộc thiểu số, giúp họ có vốn ứng trước cho bà con và đầu tư vào dây chuyền chế biến. Tiếp đó, Nhà nước cần đẩy mạnh xúc tiến thương mại, kết nối thị trường, đưa sản phẩm bản địa vào hệ thống phân phối hiện đại và sàn thương mại điện tử. Đồng thời, phải quan tâm đào tạo kỹ năng quản trị cho ban lãnh đạo HTX, để họ đủ năng lực vận hành chuỗi giá trị bền vững.
Một vấn đề khác là xây dựng “lưới an toàn” chống tái nghèo. Bảo hiểm nông nghiệp, quỹ tiết kiệm cộng đồng hay các mô hình tín dụng vi mô cần được thí điểm và mở rộng, để giảm rủi ro cho bà con. Khi có cơ chế bảo vệ thành quả, người dân mới dám mạnh dạn đầu tư, còn HTX mới đủ sức phát triển.
Từ câu chuyện gà đồi Yên Thế, có thể thấy rõ rằng giảm nghèo bền vững không chỉ là tăng thu nhập trước mắt, mà là tạo ra sinh kế lâu dài gắn với giá trị bản địa. Khi một sản phẩm truyền thống được tổ chức lại, nâng tầm thành thương hiệu hàng hóa, nó sẽ trở thành động lực giúp cộng đồng vươn lên thoát nghèo.
Bắc Ninh đã khẳng định vai trò trung tâm của hợp tác xã, phát huy giá trị bản địa, kết nối chính sách với thị trường, đồng thời mở ra hướng đi mới cho nhiều địa phương khác. Bài học rút ra là: giảm nghèo không thể chỉ dựa vào hỗ trợ, mà phải xây dựng được chuỗi giá trị bền vững, trong đó hợp tác xã, doanh nghiệp và người dân cùng đồng hành. Khi hội tụ được những yếu tố này, giảm nghèo sẽ thực sự trở thành phát triển – bền vững, bao trùm và lâu dài.