Kinh tế tuần hoàn và sinh kế bền vững

Sau thiên tai nghiêm trọng vào năm 2020, vùng trung Trường Sơn – Quảng Trị đứng trước thách thức phục hồi nông nghiệp, đặc biệt là các vườn cà phê của đồng bào dân tộc thiểu số Vân Kiều. Trước bối cảnh đó, dự án “Mang rừng về vườn cà phê” do Công ty TNHH Pun Coffee triển khai đã mở ra hướng đi bền vững, không chỉ giúp phục hồi sản xuất mà còn tạo sinh kế ổn định, góp phần giảm nghèo và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng.

Trong vòng 3 năm triển khai, dự án đã chứng minh sức mạnh của mô hình nông lâm kết hợp, kết hợp giữa bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học và phát triển kinh tế. Các vườn cà-phê từng đơn điệu, bị tàn phá bởi thiên tai, giờ đã trở thành những khu vườn đa dạng sinh học với cây ăn quả, cây lâm nghiệp, cây dược liệu và mô hình nuôi ong lấy mật. Nhờ đó, thu nhập của các hộ gia đình tăng gấp ba lần, từ 45 triệu đồng/ha/năm lên 130 triệu đồng/ha/năm.

Mô hình kinh tế tuần hoàn mà Pun Coffee xây dựng không chỉ tạo ra giá trị kinh tế trực tiếp từ cà phê, mà còn tạo ra các sản phẩm phụ như trà vỏ cà phê (Cascara tea) và phân bón vi sinh, góp phần nâng cao thu nhập và giảm phụ thuộc vào một nguồn sản xuất duy nhất. Các cây trồng bổ sung giúp cải thiện chất lượng đất, duy trì độ ẩm, hạn chế xói mòn và bảo vệ cây cà phê khỏi sâu bệnh.

Quan trọng hơn, mô hình tạo đầu ra ổn định cho sản phẩm, giúp đồng bào có việc làm thường xuyên và thu nhập ổn định, từ đó từng bước thoát nghèo. Việc tạo sinh kế bền vững không chỉ giúp bà con cải thiện đời sống mà còn nâng cao niềm tin vào khả năng tự chủ kinh tế, đồng thời khuyến khích cộng đồng tham gia quản lý và phát triển các vườn cà phê theo hướng chuyên nghiệp.

Khẳng định vai trò của phụ nữ và phát triển cộng đồng

Một điểm sáng khác của dự án là tăng cường quyền kinh tế và xã hội cho phụ nữ Vân Kiều. Trước đây, nhiều chị em phụ thuộc hoàn toàn vào chồng và thiếu cơ hội kinh tế. Nhờ mô hình nông-lâm kết hợp, họ có thể trực tiếp tham gia sản xuất, chăm sóc cây trồng, nuôi ong và bán sản phẩm.

Pun Coffee cũng triển khai các hoạt động giáo dục, đặc biệt là đối với trẻ em gái, nhằm ngăn chặn tình trạng bỏ học sớm và tạo cơ hội thay đổi tương lai. Nhờ đó, dự án không chỉ nâng cao thu nhập mà còn thay đổi cấu trúc xã hội, nâng cao vị thế phụ nữ và trẻ em trong cộng đồng dân tộc thiểu số.

Dự án “Mang rừng về vườn cà phê” gắn kết phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường. Mô hình canh tác đa dạng sinh học giúp tăng diện tích phủ xanh, giảm phát thải carbon, bảo vệ đất trồng và duy trì đa dạng sinh học. Các vườn cà phê được thiết kế theo tiêu chuẩn quốc tế về canh tác bền vững và bảo vệ rừng, đồng thời tạo cơ hội tham gia vào thị trường tín chỉ carbon, giúp cà phê Việt Nam nâng cao lợi thế cạnh tranh.

Nhìn về tương lai, Pun Coffee đặt mục tiêu mở rộng diện tích canh tác bền vững từ 245ha liên kết với 220 nông hộ hiện tại lên 600ha vào năm 2028, đồng thời nhân rộng mô hình ra các địa phương khác như Sơn La, Điện Biên và các vùng trồng cà phê có tiềm năng. Mô hình du lịch nông nghiệp cộng đồng cũng được phát triển, cho phép du khách trải nghiệm quy trình chế biến cà phê, tham gia các hoạt động bảo vệ rừng và tìm hiểu văn hóa Vân Kiều, qua đó quảng bá sản phẩm đặc trưng và nâng cao nhận thức về phát triển bền vững.

Tại Khe Sanh (Quảng Trị), nột triệu cây xanh đang được trồng xen vào những quả đồi cà phê độc canh để mai này thành rừng xanh bát ngát. Đây là bước đầu để Pun Coffee có sản phẩm cà phê nhãn xanh và tiến tới bán tín chỉ carbon.

Bà Lương Ngọc Trâm, Giám đốc Công ty TNHH Pun Coffee, chia sẻ, Pun Coffee đang làm theo hướng dẫn của các nhà rang xay lớn ở nước ngoài. Các nhà rang xay cũng cho biết nếu làm đúng quy trình, họ sẽ tham gia mua số lượng lớn. Bây giờ chưa tính được tín chỉ carbon, họ có thể hỗ trợ cho 1ha vài trăm USD để nông dân có động lực thực hiện.

Hạt cà phê Pun Coffee hiện nay trong tình trạng cung không đủ cầu. Với người làm kinh doanh, như vậy đã là kết quả tốt. Song, Pun Coffee vẫn quyết tâm chuyển đổi theo hướng sản xuất bền vững và có trách nhiệm. Đích cuối cùng của Pun Coffee là làm cà phê nhãn xanh và tiến tới bán tín chỉ carbon để bà con đồng bào Vân Kiều tăng thu nhập.

Và với Dự án “Mang rừng về vườn cà phê” không chỉ giúp phục hồi sản xuất sau thiên tai mà còn mở ra con đường giảm nghèo bền vững, nâng cao sinh kế và vị thế xã hội cho đồng bào Vân Kiều. Khi mô hình này nhân rộng, nó sẽ trở thành minh chứng sống cho việc nông nghiệp bền vững gắn kết kinh tế, môi trường và cộng đồng, đồng thời mở ra hướng đi mới cho ngành cà phê Việt Nam trên thị trường quốc tế. Đây là câu chuyện về sức sống, sự sáng tạo và khát vọng của cộng đồng dân tộc thiểu số, nơi từ những gì bình dị của núi rừng, có thể tạo ra những giá trị lớn, bền vững và lan tỏa rộng khắp.