Biến văn hóa thành sinh kế bền vững cho người dân

Trong những năm gần đây, nhiều địa phương vùng cao của tỉnh Quảng Ninh như các xã: Kỳ Thượng, Đông Ngũ, Bình Liêu, Hải Sơn… đã dần chuyển mình nhờ mô hình du lịch cộng đồng gắn với văn hóa bản địa. Tại đây, thay vì chỉ trông chờ vào sản xuất nông nghiệp thuần túy, người dân đã biết khai thác chính những nét đẹp trong phong tục, tập quán, làn điệu dân ca, nghề thủ công truyền thống để tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo.

Đơn cử, tại xã Kỳ Thượng, mô hình Am Váp Farm, khu du lịch cộng đồng của người Dao, đã trở thành điểm đến nổi bật trên bản đồ du lịch Quảng Ninh. Được triển khai từ năm 2020, với định hướng phát triển lấy văn hóa Dao làm trọng tâm, Am Váp Farm không chỉ giúp du khách được trải nghiệm các hoạt động như tắm lá thuốc, thêu thổ cẩm, giao lưu văn nghệ, mà còn mở ra cơ hội sinh kế mới cho người dân địa phương.

Ông Bàn Văn Vi, người sáng lập Am Váp Farm, xã Kỳ Thượng, tỉnh Quảng Ninh chia sẻ: “Ngay từ đầu, chúng tôi xác định rằng muốn phát triển du lịch bền vững thì phải bắt đầu từ chính văn hóa của người dân. Khi người dân tham gia trực tiếp và tự hào về những giá trị truyền thống của mình, họ sẽ có thêm động lực để gìn giữ và phát triển”.

Nhờ mô hình du lịch cộng đồng, hàng chục hộ dân ở xã Kỳ Thượng đã có thu nhập ổn định từ dịch vụ du lịch, bán sản phẩm truyền thống như rượu men lá, măng khô, dược liệu. Từ một vùng núi cao hẻo lánh, Kỳ Thượng giờ đây đang từng bước trở thành điểm đến hấp dẫn, góp phần rõ nét vào công cuộc xóa đói giảm nghèo tại địa phương.

Không chỉ dừng lại ở những sáng kiến từ cộng đồng, các cấp chính quyền tỉnh Quảng Ninh đã có nhiều định hướng cụ thể, bài bản để phát triển du lịch cộng đồng vùng cao trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn.

Ông Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh cho biết: Năm 2024, UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 125/KH-UBND về việc “Bảo tồn, phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”. Kế hoạch này không chỉ nhằm gìn giữ di sản văn hóa, mà còn xác định rõ mục tiêu kinh tế đến năm 2030, hình thành ít nhất 10 làng văn hóa dân tộc thiểu số tiêu biểu gắn với phát triển du lịch, giúp đồng bào có sinh kế ổn định từ chính bản sắc văn hóa của mình.

Bên cạnh đó, tỉnh còn tập trung đầu tư hạ tầng tại các địa bàn khó khăn như mở đường, cấp điện, cải tạo nhà ở, xây dựng nhà văn hóa, đào tạo nguồn nhân lực làm du lịch cộng đồng. Đặc biệt, việc khuyến khích người dân chuyển đổi nhà ở thành homestay, phục dựng kiến trúc truyền thống và tham gia lớp tập huấn kỹ năng du lịch đã tạo ra làn sóng chuyển dịch sinh kế mạnh mẽ ở vùng cao - ông Dũng nhấn mạnh.

Khơi dậy niềm tự hào, phát triển từ chính bản sắc

Tại xã Đông Ngũ, tỉnh Quảng Ninh, mô hình homestay cộng đồng của người Sán Chỉ ở thôn Khe Lục là một điển hình. Từ một ngôi nhà gạch đất truyền thống, người dân đã cải tạo thành homestay phục vụ du khách, đồng thời phục dựng các hoạt động văn hóa đặc trưng như hát Soóng Cọ, múa Tắc Xình, nấu ăn truyền thống… Mô hình này không chỉ mang lại thu nhập cho nhiều hộ dân, mà còn khơi dậy tinh thần tự hào, gìn giữ bản sắc trong cộng đồng người Sán Chỉ.

Đầu năm 2025, hợp tác xã du lịch cộng đồng Đại Dực được thành lập với 12 thành viên, hướng tới mục tiêu phát triển các điểm du lịch như bản Ma Dìn Sụn, thôn Khe Ngàn... Kế hoạch xây dựng khu đi bộ trải nghiệm tại Sẹc Khắc Sụn, thôn Khe Ngàn vào năm 2026 được kỳ vọng sẽ trở thành điểm nhấn, mở ra hướng đi lâu dài và bền vững.

Quảng Ninh không chỉ đơn thuần bảo tồn văn hóa, mà đang từng bước biến văn hóa thành động lực phát triển kinh tế vùng cao. Những làng nghề truyền thống như làm miến dong, thổ cẩm, trà hoa vàng, dược liệu bản địa… đã được chuẩn hóa theo chương trình OCOP, đưa sản phẩm đến gần hơn với thị trường trong và ngoài nước.

Song song với đó, tỉnh đã triển khai thí điểm xây dựng 4 làng văn hóa dân tộc thiểu số gắn với du lịch cộng đồng tại Bản Cáu (người Tày), Lục Ngù (người Sán Chỉ), Pò Hèn (người Dao Thanh Y) và Vòng Tre (người Sán Dìu). Đây là bước đi chiến lược nhằm đưa du lịch đến những vùng sâu, vùng xa, đồng thời phát huy tối đa tiềm năng văn hóa còn chưa được khai thác.

Tại đây, du khách không chỉ được trải nghiệm những nét văn hóa độc đáo như hát Then, đàn tính, lễ hội mùa màng… mà còn góp phần trực tiếp vào sinh kế của người dân. Chính điều này giúp du lịch trở thành ngành kinh tế gắn bó chặt chẽ với đời sống của đồng bào một ngành kinh tế mang tính nhân văn và bền vững.

Từ những mô hình cụ thể như Am Váp Farm, homestay Khe Lục, hợp tác xã Đại Dực, cho đến các dự án chiến lược của tỉnh, có thể khẳng định tỉnh Quảng Ninh đang đi đúng hướng khi lấy văn hóa làm nền tảng phát triển du lịch vùng cao, góp phần thiết thực vào công cuộc xóa đói giảm nghèo.

Toàn tỉnh Quảng Ninh hiện có 362 di sản văn hóa phi vật thể thuộc bảy loại hình: Tiếng nói, chữ viết, ngữ văn dân gian, nghệ thuật trình diễn, tập quán xã hội, lễ hội truyền thống, nghề thủ công và tri thức dân gian. Trong đó, 12 di sản đã được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tiêu biểu như Then nghi lễ của người Tày; hát soóng cọ của người Sán Chỉ; hát soọng cô của người Sán Dìu… Đặc biệt, nghi lễ Then của người Tày còn được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, khẳng định vị thế quốc tế của di sản Quảng Ninh.