Từ nỗi trăn trở tìm “cây cứu nghèo”

Tại Diễn đàn “Kết nối sản xuất và tiêu thụ nông sản các tỉnh vùng Bắc Trung bộ” diễn ra sáng 6/8 ở TP Vinh (Nghệ An), bên cạnh những câu chuyện về chè và cây ăn quả có múi, mô hình trồng dứa tại huyện Vũ Quang, tỉnh Hà Tĩnh đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của đại biểu, bởi đó không chỉ là một sản phẩm nông sản, mà là một “điểm sáng” trong hành trình thoát nghèo ở vùng đất khắc nghiệt.

Người khởi xướng và đặt nền móng cho mô hình này là bà Nguyễn Thị Việt Hà, Bí thư Đảng ủy xã Thượng Đức. Khi nhận nhiệm vụ lãnh đạo địa phương, bà Hà phải đối diện với một thực tế: Vũ Quang là huyện miền núi vùng sâu, vùng xa, điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, sản xuất nông nghiệp manh mún, thiếu mô hình kinh tế chủ lực. Những năm trước, cây keo và cây cam từng đóng vai trò quan trọng trong xóa đói giảm nghèo, nhưng khi diện tích mở rộng và thị trường bão hòa, hiệu quả kinh tế bắt đầu chững lại.

“Nhiều hộ dân trồng keo phải chờ 5-7 năm mới thu hoạch, thu nhập không ổn định, vốn quay vòng chậm. Cây cam cũng gặp áp lực về giá và dịch bệnh. Chúng tôi buộc phải tìm hướng đi mới, một loại cây phù hợp với điều kiện khắc nghiệt nơi đây, nhưng cho giá trị cao hơn”, bà Hà chia sẻ.

Bước ngoặt đến từ một chi tiết rất đời thường. Trong một lần đi cơ sở, bà nhận thấy nhiều hộ dân có thói quen trồng vài bụi dứa ven rào để chắn lối. Điều bất ngờ là những bụi dứa ấy vẫn cho quả ngọt, mọng nước dù hầu như không được chăm sóc. Nhạy bén với tín hiệu này, bà Hà bắt tay tìm hiểu kỹ hơn về giống, kỹ thuật trồng và đặc điểm sinh trưởng của cây dứa.

Từ ý tưởng đến thực tiễn, bà Hà đã chủ động kết nối với Công ty Cổ phần Thực phẩm Xuất khẩu Đồng Giao (DOVECO), một đơn vị có kinh nghiệm và thị trường tiêu thụ dứa ổn định. Sau khảo sát điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu, DOVECO khẳng định cây dứa hoàn toàn phù hợp với vùng đất Thượng Đức và Vũ Quang, thậm chí có thể trở thành cây trồng chủ lực.

Thử nghiệm bước đầu đã cho kết quả vượt kỳ vọng: cây dứa phát triển khỏe mạnh, chịu hạn tốt, vẫn sinh trưởng bình thường ngay cả khi nhiệt độ lên tới 36°C và không mưa liên tiếp nhiều ngày. Dù chưa vào chính vụ, nhưng nhiều bụi đã bói quả trái vụ, nặng từ 1,6-2kg; khi thu hoạch chính, mỗi quả đạt 2–3kg. Năng suất sơ bộ ước đạt khoảng 60 tấn/ha. Với giá thu mua thấp nhất theo hợp đồng với DOVECO là 5.500 đồng/kg, doanh thu mỗi hecta khoảng 330 triệu đồng. Trừ chi phí, người trồng vẫn thu về tối thiểu 200 triệu đồng/ha.

Nếu so với cây keo, loại cây phổ biến ở địa phương, lợi thế của dứa càng rõ. Keo phải 5-7 năm mới thu, giá trị khoảng 100 triệu đồng/ha, sau khi trừ chi phí chỉ còn 60 triệu đồng. Nghĩa là dứa cho hiệu quả kinh tế gấp ba lần, thời gian quay vòng vốn nhanh hơn nhiều, lại có hợp đồng bao tiêu ổn định.

Bà Hà khẳng định: “Người dân nhìn thấy con số cụ thể, so sánh với cây trồng cũ là họ hiểu ngay. Từ đó, bà con mạnh dạn chuyển đổi, mở rộng diện tích. Chúng tôi cũng đồng hành để hỗ trợ kỹ thuật và kết nối tiêu thụ, tránh tình trạng trồng tự phát như trước kia”.

Hướng tới giảm nghèo bền vững

Từ phép tính đơn giản, Vũ Quang đã xác định dứa là mô hình cây ăn quả đột phá, vừa phù hợp với điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, vừa đáp ứng yêu cầu thị trường. Điều này có ý nghĩa đặc biệt với huyện miền núi vùng biên, nơi sinh kế bền vững cho người dân luôn là bài toán khó.

Không chỉ dừng ở hiệu quả kinh tế, mô hình còn mở ra nhiều giá trị khác. Thứ nhất, tạo việc làm ổn định tại chỗ cho lao động nông thôn, nhất là phụ nữ và người lớn tuổi không thể đi làm xa. Thứ hai, nâng cao kỹ năng canh tác cho bà con thông qua các lớp tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật từ doanh nghiệp. Thứ ba, kết nối chuỗi giá trị khi có doanh nghiệp bao tiêu, giúp sản phẩm không bị “được mùa rớt giá”.

Đặc biệt, việc gắn kết với doanh nghiệp chế biến như DOVECO giúp quả dứa Vũ Quang không chỉ tiêu thụ tươi mà còn được chế biến sâu, từ nước ép, mứt, đến đồ hộp xuất khẩu. Điều này đảm bảo đầu ra lâu dài, giảm rủi ro thị trường, đồng thời gia tăng giá trị sản phẩm.

Hiện tại, dù mới triển khai, diện tích trồng dứa ở Thượng Đức đã nhanh chóng mở rộng, nhiều hộ dân mạnh dạn chuyển đổi từ keo sang dứa. Chính quyền xã phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp để quy hoạch vùng nguyên liệu, tránh tình trạng phá vỡ cân đối cung - cầu.

Chia sẻ tại diễn đàn, bà Nguyễn Thị Việt Hà cho biết: “Chúng tôi không muốn lặp lại câu chuyện được mùa mất giá hay phong trào trồng ồ ạt rồi bỏ. Bài học từ những cây trồng trước đã đủ để chúng tôi thấm. Vì thế, phải đi từ khảo sát, thử nghiệm và nhân rộng, có hợp đồng bao tiêu ngay từ đầu”.

Với sự vào cuộc quyết liệt của lãnh đạo xã, sự đồng thuận của người dân và sự đồng hành của doanh nghiệp, cây dứa đang thắp lên hy vọng thay đổi diện mạo kinh tế ở vùng đất biên giới Vũ Quang (Hà Tĩnh) một thay đổi đến từ chính bàn tay, ý chí và sự sáng tạo của người nông dân.

Không dừng lại ở phạm vi một xã, mô hình dứa Vũ Quang hoàn toàn có thể nhân rộng ra các huyện miền núi khác của Hà Tĩnh và vùng Bắc Trung bộ, nơi có điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu tương đồng. Khi được quy hoạch bài bản, gắn với doanh nghiệp chế biến và bao tiêu, cây dứa không chỉ là “cây thoát nghèo” mà còn có thể trở thành ngành hàng chủ lực, đóng góp cho tăng trưởng kinh tế địa phương.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển nông nghiệp bền vững, câu chuyện từ Vũ Quang cho thấy giảm nghèo không chỉ là tăng thu nhập trước mắt, mà còn là kiến tạo một hệ sinh thái sản xuất, tiêu thụ, chế biến hài hòa, nơi mọi mắt xích đều được bảo đảm. Cây dứa, với sức sống bền bỉ trên vùng đất khắc nghiệt, đang chứng minh rằng nếu chọn đúng hướng đi, những vùng đất khó khăn nhất vẫn có thể vươn lên mạnh mẽ, đóng góp vào mục tiêu giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế xanh của quốc gia.