Nâng cấp hạ tầng chợ: Từ chủ trương đến hiện thực

Quyết định 1719/QĐ-TTg ngày 14/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I (2021-2025), đã xác định Bộ Công Thương là một trong những bộ ngành chủ chốt triển khai. Bộ được giao hai nội dung trọng tâm: đầu tư xây dựng, cải tạo, nâng cấp mạng lưới chợ và hỗ trợ thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi. Đây là những nhiệm vụ then chốt bởi hạ tầng thương mại và đầu ra sản phẩm chính là yếu tố quyết định để sản xuất vùng cao có thể phát triển theo hướng bền vững.

Trong giai đoạn 2021-2025, Bộ Công Thương đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn cụ thể, như Công văn số 4292/BCT-TTTN ngày 25/7/2022 và Công văn số 142/BCT-TTTN ngày 8/1/2024, giúp các địa phương có căn cứ pháp lý triển khai. Theo kế hoạch ban đầu, cả nước sẽ có 59 chợ xây mới và 247 chợ cải tạo, nâng cấp. Tuy nhiên, thực tế triển khai cho thấy kết quả khả quan hơn. Đến nay, cả nước đã có 257 chợ được đầu tư, trong đó 88 chợ xây mới và 169 chợ được cải tạo, nâng cấp. Dự kiến đến hết năm 2025, con số này sẽ đạt 281 chợ, vượt xa chỉ tiêu ban đầu với 97 chợ xây mới và 184 chợ cải tạo, nâng cấp.

Đáng chú ý, nhiều địa phương vùng núi phía Bắc như Tuyên Quang, Sơn La đã triển khai vượt chỉ tiêu đề ra, thể hiện quyết tâm cao trong việc cải thiện hạ tầng thương mại cho người dân. Ở khu vực miền Trung và miền Nam, kết quả có sự phân hóa: một số tỉnh như Gia Lai đạt và vượt kế hoạch…

Những chợ mới được xây dựng hoặc cải tạo không chỉ mang ý nghĩa là nơi giao thương hàng hóa, mà còn góp phần tạo ra không gian kết nối sản xuất với tiêu thụ, giúp bà con đưa sản phẩm nông sản, lâm sản, hàng hóa địa phương đến gần hơn với người tiêu dùng. Sự khang trang, đồng bộ về hạ tầng góp phần nâng cao đời sống, thay đổi bộ mặt nông thôn miền núi, đồng thời tạo tiền đề để hình thành chuỗi cung ứng hàng hóa vùng dân tộc thiểu số. Có thể nói, mạng lưới chợ được đầu tư đã trở thành “mạch máu” thương mại, khơi thông dòng chảy hàng hóa từ miền núi đến miền xuôi, từ sản xuất đến thị trường.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong chia sẻ, đây là những kết quả rất đang ghi nhận bởi chợ không phải là thứ gì đó cũ kỹ, lạc hậu như nhiều người vẫn nghĩ. Chợ chính là ‘hạ tầng mềm’ - nơi vận hành những giá trị bản sắc, sinh kế, văn hóa, và gắn kết cộng đồng. Thực tế thời gian qua, chợ vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã làm rất tốt vai trò này.

Tuy vậy, quá trình triển khai cũng cho thấy không ít hạn chế. Nhiều địa phương chưa bố trí đủ vốn đầu tư do ưu tiên cho hạ tầng thiết yếu khác như đường, điện, trường học. Định mức hỗ trợ đầu tư chợ theo quy định còn thấp so với nhu cầu thực tế, khiến việc xây dựng ở nhiều nơi gặp khó khăn. Một số chính sách đặc thù dù đã ban hành nhưng thời gian áp dụng ngắn, chưa kịp phát huy hiệu quả. Địa bàn miền núi rộng, dân trí thấp, kinh tế khó khăn cũng làm tiến độ triển khai bị chậm so với kỳ vọng. Dẫu vậy, những kết quả đạt được trong 5 năm qua đã khẳng định quyết tâm và nỗ lực của Bộ Công Thương, tạo nền tảng quan trọng cho giai đoạn tiếp theo.

Thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm: Gắn kết sản xuất với thị trường

Song hành với đầu tư hạ tầng, Bộ Công Thương triển khai nội dung hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Đây là nhiệm vụ mang tính chiến lược, bởi chỉ khi đầu ra được mở rộng, sản phẩm vùng cao mới có thể nâng cao giá trị, tạo động lực cho sản xuất, từ đó góp phần xóa đói giảm nghèo bền vững.

Ngay từ năm 2022, Bộ Công Thương đã phê duyệt kế hoạch thực hiện, đặt ra mục tiêu đến 2025 sẽ xây dựng ít nhất 20 mô hình tiêu thụ sản phẩm, đào tạo 10.000 học viên, đồng thời tổ chức hàng loạt hoạt động xúc tiến thương mại, truyền thông quảng bá. Đến nay, trên cả nước đã hình thành 51 mô hình tiêu thụ sản phẩm, dự kiến đến cuối năm 2025 sẽ đạt 65 mô hình. Nhiều địa phương như Hà Giang, Lạng Sơn, Hòa Bình, Quảng Trị, Quảng Ngãi đã đi đầu, xây dựng các mô hình thương mại hai chiều, vừa đưa sản phẩm của bà con đến thị trường, vừa cung ứng hàng thiết yếu cho vùng cao.

Trong lĩnh vực đào tạo, Bộ Công Thương cùng các địa phương đã tổ chức tập huấn cho hàng nghìn học viên. Riêng Hà Giang đào tạo 1.000 người, Cao Bằng 2.144 người, Nghệ An 1.560 người. Đây là nguồn nhân lực quan trọng, giúp nâng cao kiến thức thương mại, kỹ năng quản lý và năng lực kinh doanh cho bà con và cán bộ cơ sở. Bên cạnh đó, hoạt động truyền thông, xúc tiến thương mại được triển khai rộng khắp. Bộ Công Thương đã hỗ trợ nhiều địa phương tổ chức phiên chợ, triển lãm, 23 tọa đàm, 3 phóng sự, 100 bài viết dạng emagazine và hơn 600 tin bài truyền thông. Các địa phương cũng chủ động tổ chức khoảng 180 hoạt động xúc tiến, quảng bá sản phẩm đặc trưng.

Những hoạt động này đã góp phần quan trọng trong việc đưa sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến gần hơn với thị trường. Không chỉ tiêu thụ trong nước, nhiều mặt hàng đã tìm được chỗ đứng trên thị trường quốc tế, nâng cao giá trị sản phẩm và uy tín cho thương hiệu địa phương. Đồng thời, việc triển khai các mô hình thương mại và chuỗi cung ứng đã bước đầu hình thành mối liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân, tạo tiền đề để sản xuất vùng cao phát triển theo hướng bền vững.

Ông Lê Bá Ngọc – Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Xuất khẩu hàng Thủ công mỹ nghệ Việt Nam (Vietcraft) cho rằng, hoạt động xúc tiến thương mại của Bộ Công Thương đã mở ra nhiều cơ hội. Minh chứng là nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ đã tìm được cơ hội tiêu thụ ở nhiều thị trường trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, việc thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm vùng dân tộc thiểu số vẫn còn nhiều vướng mắc. Một số quy định về quản lý, sử dụng kinh phí chưa phù hợp, đặc biệt trong lĩnh vực xúc tiến thương mại vốn cần hỗ trợ 100% kinh phí cho các chủ thể tham gia. Đối tượng thụ hưởng còn hạn chế, chủ yếu là doanh nghiệp, hợp tác xã tại xã đặc biệt khó khăn, khiến phạm vi tác động chưa rộng. Đây là những vấn đề cần sớm tháo gỡ để nâng cao hiệu quả chương trình.

5 năm triển khai Quyết định 1719 là hành trình khẳng định vai trò của Bộ Công Thương trong việc kết nối hạ tầng thương mại và thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi. Những con số về hàng trăm chợ được xây dựng, hàng chục mô hình tiêu thụ được hình thành, hàng nghìn người được đào tạo và hàng trăm hoạt động xúc tiến thương mại được tổ chức chính là minh chứng rõ nét.

Từ nền tảng đó, giai đoạn 2026-2030, Bộ Công Thương tiếp tục đề xuất mở rộng phạm vi và đối tượng thụ hưởng, gắn kết chặt chẽ hơn giữa đầu tư hạ tầng với hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm, nhằm tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Với sự đồng thuận từ Trung ương đến địa phương và sự nỗ lực của người dân, thương mại khu vực đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi hứa hẹn sẽ tiếp tục bứt phá, góp phần xoá đói giảm nghèo và nâng cao đời sống cho đồng bào.