Từ sợi mỳ Chũ trắng ngần đến vải thiều sấy khô, từ mật ong hoa vải đến bao sản vật trứ danh khác… những sản phẩm mang đậm hồn quê hương vùng dân tộc thiểu số và miền núi đã trở thành nguồn sinh kế, niềm tự hào của biết bao thế hệ.

Nhưng để bước ra khỏi không gian làng nghề, khẳng định giá trị trên thị trường rộng lớn, chúng cần một “tấm hộ chiếu” đáng tin cậy. Chứng nhận OCOP chính là chìa khóa để nâng tầm sản phẩm, giúp bà con đổi đời.

HTX Mỳ Chũ Nam Thể, xã Nam Dương, Bắc Ninh, là làng nghề truyền thống duy nhất của huyện Lục Ngạn (cũ). Với lịch sử trăm năm cha truyền con nối, kết hợp công nghệ mới, HTX đã giữ trọn bản sắc mà vẫn thích ứng được với thị trường.

Đáng chú ý, nhờ được chứng nhận OCOP 3 sao, sản phẩm đã và đang được người tiêu dùng rất ưa chuộng. Nhiều hộ đồng bào dân tộc thiểu số tham gia HTX đã thoát nghèo nhờ nghề mỳ Chũ. Nghề mỳ Chũ đã tạo việc làm cho khoảng 1.000 lao động địa phương, trong đó phần lớn là bà con dân tộc thiểu số. Nếu như trước đây nhiều hộ phải chật vật mưu sinh, thì nay nhờ có nghề mỳ, họ đã có thu nhập ổn định, thậm chí nhiều hộ đã vươn lên khá giả. Chứng nhận OCOP đã giúp cho sản phẩm tiêu thụ tốt trên thị trường, không chỉ bán lẻ, mà còn vào các bếp ăn công nghiệp.

Trong khi đó, HTX Phì Điền ở Bắc Giang lại gắn với cây vải thiều – sản vật nổi tiếng. Bà con dân tộc thiểu số nơi đây tham gia HTX không chỉ giữ nghề mà còn được hỗ trợ kỹ thuật, cải tiến cách làm để sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn hiện đại. Đến nay, HTX đã có 3 sản phẩm đạt tiêu chuẩn từ 3-4 sao, tạo điều kiện để tiêu thụ tốt hơn trên thị trường.

Chương trình OCOP không chỉ nâng tầm thương hiệu, mà còn trực tiếp cải thiện đời sống người dân. Tại Bắc Ninh, HTX Nam Thể tạo việc làm cho trên dưới 1.000 lao động, thu nhập bình quân 9,5-10 triệu đồng/người/tháng. Đây là mức sống đáng mơ ước với bà con vùng núi.

Ở Bắc Ninh, nhờ vào HTX Phì Điền, thu nhập bình quân hộ dân đạt 120-200 triệu đồng/năm. Nhiều gia đình thoát nghèo, có điều kiện cho con em học hành, đầu tư mở rộng sản xuất. OCOP đã thực sự trở thành động lực để người dân gắn bó với nghề, sống được bằng nghề.

Để tiếp tục nâng tầm sản phẩm, các HTX còn phối hợp với các cơ quan chức năng mở lớp tập huấn, giúp bà con nắm kỹ thuật, hiểu cách quản lý chất lượng và giữ gìn thương hiệu. Bà con dân tộc thiểu số không còn là “lao động thuê”, mà trở thành chủ thể sản xuất, gắn bó với nghề bằng niềm tự hào và ý thức trách nhiệm. Chính họ là những người truyền ngọn lửa giữ nghề, để các sản phẩm như mỳ Chũ Nam Thể, táo Phì Điền, vải thiều sấy khô… vừa là sản phẩm hàng hóa, vừa là biểu tượng văn hóa của địa phương.

Dù đạt nhiều kết quả, nhiều HTX đều đang đối diện với thách thức: hàng giả, hàng nhái gây ảnh hưởng đến uy tín; việc tiếp cận hệ thống siêu thị, kênh phân phối còn hạn chế; chính sách thuế đôi khi chưa thực sự tạo thuận lợi cho sản phẩm chế biến nông sản.

Các HTX kỳ vọng Nhà nước tiếp tục hỗ trợ về vốn, máy móc, bao bì, và đặc biệt là tăng cường kiểm soát thị trường để ngăn chặn gian lận thương mại. Cùng với đó là sự đồng hành từ các chương trình xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu… đưa sản phẩm OCOP lên các sàn thương mại điện tử, mở rộng kênh bán hàng hiện đại. Do đó, trong kế hoạch phát triển của các địa phương, một trong những giải pháp hàng đầu trong thời gian tới chính là xây dựng thương hiệu cho sản phẩm để nâng cao giá trị.

Trong những năm gần đây, nhiều địa phương xác định phát triển du lịch làng nghề gắn với tiêu thụ sản phẩm OCOP là hướng đi bền vững. Các làng nghề truyền thống như mỳ Chũ (Bắc Ninh), gốm Bát Tràng (Hà Nội), vải thiều Lục Ngạn (Bắc Giang)… không chỉ là nơi sản xuất mà còn trở thành điểm đến trải nghiệm văn hóa – du lịch độc đáo. Khi du khách được tận mắt chứng kiến quy trình làm ra sản phẩm, được trực tiếp thưởng thức và mua tại chỗ, giá trị hàng hóa tăng lên đáng kể, đồng thời mở rộng kênh tiêu thụ ổn định.

Nhiều tỉnh, thành đã xây dựng đề án kết hợp tour du lịch sinh thái, văn hóa với tham quan làng nghề, đưa du lịch trở thành cầu nối quảng bá sản phẩm. Các gian hàng OCOP được bố trí tại điểm đến, giúp khách vừa trải nghiệm vừa tiêu dùng, tạo nguồn thu kép cho người dân. Đây cũng là cách để sản phẩm làng nghề tiếp cận du khách quốc tế, gia tăng giá trị xuất khẩu tại chỗ. Với định hướng này, du lịch làng nghề sẽ không chỉ giữ gìn bản sắc truyền thống, mà còn thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm, nâng cao thu nhập và tạo sinh kế bền vững cho bà con.

Từ mỳ Chũ Bắc Ninh đến vải thiều sấy khô, chương trình OCOP đã và đang chắp cánh cho sản phẩm vùng dân tộc và miền núi vươn xa. Không chỉ nâng cao giá trị hàng hóa, OCOP còn đem lại công ăn việc làm, thu nhập ổn định và niềm tự hào cho bà con. Đó là minh chứng sống động cho sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa bàn tay lao động của người dân và sự đồng hành của chính sách nhà nước.