Khoảng hơn mười năm trước, thôn Đồng Cống (xã Bảo Đài, tỉnh Bắc Ninh) từng là “vùng trũng” về kinh tế của xã, nằm sâu trong vùng đồi núi, đường sá khó khăn, phần lớn người dân sống dựa vào cây ngô, sắn. Thế nhưng, nhờ biết cách khai thác lợi thế đất vườn đồi, mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu cây trồng và áp dụng tiến bộ kỹ thuật, Đồng Cống đã vươn mình trở thành một điểm sáng trong giảm nghèo, nâng cao thu nhập và xây dựng nông thôn mới.

Từ đồi hoang thành vườn tiền tỷ

Chiều tháng tám, tại nhà anh Đàm Văn Thức - một trong những hộ tiêu biểu làm kinh tế giỏi ở Đồng Cống, không khí lao động vẫn rộn ràng. Trong sân, thợ xây đang hoàn thiện những hạng mục cuối cùng của ngôi nhà vườn rộng 140 m². Anh Thức cho biết, phần lớn kinh phí xây dựng đến từ nguồn thu trồng dứa. Chỉ riêng vụ vừa qua, gia đình thu lãi hơn 150 triệu đồng. Nhiều năm nay, cây dứa đã trở thành nguồn thu chính, nuôi sống cả gia đình, từ chi phí học hành của con cái đến xây dựng nhà cửa.

Phía sau nhà là khu đồi hơn một héc-ta phủ kín màu xanh của khoảng 6 vạn gốc dứa, quả nào cũng căng mọng, tươi rói. Theo anh Thức, bí quyết để nâng cao thu nhập là áp dụng kỹ thuật điều tiết cho cây ra quả trái vụ. Khi thu hoạch đúng mùa, giá dứa chỉ ở mức trung bình; nhưng nếu chủ động canh để ra quả vào tháng 3-4 hoặc vào dịp cuối năm, giá bán sẽ cao hơn đáng kể, giúp thu nhập mỗi năm luôn duy trì ở mức ổn định và khá cao.

Ông Trần Đức Mỳ, Trưởng thôn Đồng Cống, nhớ lại, từ khoảng năm 2010, vài hộ trong thôn bắt đầu áp dụng kỹ thuật cho dứa ra quả trái vụ. Đến 2014, gần như cả thôn đều thành thục phương pháp này. Thu nhập từ dứa tăng nhanh, đời sống bà con thay đổi từng ngày.

Hiện cả thôn có 40 ha dứa, một nửa diện tích sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP. Vụ vừa qua, toàn thôn thu được khoảng 180 tấn quả, lãi ròng hơn 2,5 tỷ đồng. Đáng nói, cây dứa không chỉ mang lại thu nhập mà còn giúp tận dụng đất đồi dốc, chống xói mòn, giữ đất màu.

Đa cây trồng - chìa khóa thoát nghèo bền vững

Đồng Cống không chỉ thành công với dứa. Những năm gần đây, thôn đã mở rộng trồng đào huyền, biến khoảng đồi khô cằn thành vườn đào phục vụ thị trường Tết. Trong vòng bốn năm, diện tích đào đã lên tới 30 ha; kỹ thuật tạo thế, tỉa cành và xử lý sinh trưởng để đào nở đúng dịp Tết giúp bà con thu được lợi nhuận rất cao. Vụ đào Tết 2025 ghi nhận doanh thu khoảng 8 tỷ đồng toàn thôn, trừ chi phí lãi khoảng 4 tỷ đồng.

Bên cạnh cây ăn quả, phát triển kinh tế rừng cũng trở thành trụ cột thu nhập. Hiện Đồng Cống quản lý khoảng 500 ha rừng trồng, chủ yếu là bạch đàn giống mới. Với chu kỳ canh tác khoảng 5 năm, mỗi ha rừng mang lại lợi nhuận 120-130 triệu đồng sau khi khai thác. Sự kết hợp giữa rừng trên đỉnh đồi, đào trên sườn và dứa ở chân đồi tạo ra hệ sinh thái nông lâm kết hợp vừa chống xói mòn đất, vừa tạo nguồn thu quanh năm, giảm rủi ro khi một loại cây gặp thất thu.

Mô hình canh tác xen kẽ này còn hỗ trợ việc ứng phó với biến đổi thời tiết. Khi một vụ cây ăn quả bị ảnh hưởng, nguồn thu từ rừng hoặc cây khác vẫn đảm bảo thu nhập cho hộ gia đình. Nhờ vậy, đời sống người dân bớt bấp bênh, khả năng tích lũy để tái đầu tư được cải thiện, giảm dần phụ thuộc trợ cấp và tạo nền tảng cho phát triển bền vững.

Ông Trần Đức Mỳ cho biết, Đồng Cống hiện có 287 hộ, khoảng 70% là đồng bào dân tộc Nùng. Trước năm 2014, tỷ lệ hộ nghèo từng chiếm 60-70% do điều kiện địa lý và sản xuất tự phát. Sau nhiều năm triển khai mô hình cây trồng phù hợp, áp dụng kỹ thuật câu trồng và tổ chức sản xuất, tỷ lệ hộ nghèo hiện chỉ còn 6 hộ, chiếm khoảng 2% tổng số hộ; hơn 60% hộ đã đạt mức khá, giàu. Đường liên thôn, liên xóm đã được bê tông hóa 100%, tạo điều kiện thuận lợi cho vận chuyển nông sản, tiếp cận dịch vụ và hình thành chuỗi cung ứng hiệu quả.

Thành tựu ở Đồng Cống còn được ghi nhận bằng nhiều danh hiệu. Thôn được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới năm 2022 và 3 năm liền đạt danh hiệu “Thôn văn hóa cấp tỉnh”. Những thành tích này không chỉ phản ánh thay đổi về vật chất mà còn minh chứng cho sự thay đổi trong tư duy sản xuất, ý thức cộng đồng và năng lực tổ chức của người dân địa phương.

Việc Đồng Cống chuyển mình là minh chứng cho hiệu quả của việc khai thác tiềm năng nội sinh, đất đai được quy hoạch hợp lý, kỹ thuật canh tác được truyền dạy và phổ biến, người dân chủ động đa dạng hóa sinh kế và tổ chức sản xuất. Các yếu tố hỗ trợ như tiếp cận giống cây, phân bón, kỹ thuật điều tiết thời vụ và canh tác VietGAP đã góp phần biến vùng đất trước kia khó khăn thành khu vực sản xuất có hiệu quả kinh tế cao.

Để duy trì và nhân rộng kết quả, cần có thêm hỗ trợ về thị trường, kết nối tiêu thụ, đào tạo kỹ thuật nâng cao và tiếp cận nguồn vốn ưu đãi cho các hộ muốn mở rộng diện tích trồng hoặc đầu tư bảo quản, chế biến sau thu hoạch. Sự vào cuộc của chính quyền địa phương, tổ chức hợp tác xã, doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm sẽ giúp ổn định đầu ra và nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản Đồng Cống.

Đồng Cống là một minh chứng sống rằng giảm nghèo ở nông thôn không chỉ đến từ trợ giúp ngắn hạn mà đến từ sự thay đổi mô hình sản xuất, liên kết thị trường và năng lực tổ chức cộng đồng. Những quả dứa, những cành đào và rừng bạch đàn hôm nay không chỉ là nguồn thu mà còn là biểu tượng của quá trình chuyển mình bền vững, mở ra hy vọng cho nhiều vùng nông thôn khác cùng hướng đi.