Từ đồi cằn cỗi đến cây trồng nhiều triển vọng

Nhiều năm về trước, trên những triền đồi khô cằn ở xã Đức Long, tỉnh Cao Bằng cuộc sống của người dân gắn bó với ngô và sắn. Cây trồng truyền thống vốn quen thuộc bao đời, song hiệu quả kinh tế mang lại không cao. Người dân bỏ bao công sức chăm sóc, nhưng thu nhập vẫn bấp bênh, thường xuyên đối diện cảnh “được mùa mất giá”. Đất đai bạc màu, cây trồng năng suất thấp khiến cuộc sống bà con mãi luẩn quẩn trong vòng xoáy nghèo khó.

Trong bối cảnh đó, năm 2022, Hợp tác xã (HTX) Thương mại dịch vụ Thành Công đã đưa ra một quyết định táo bạo, khi giới thiệu cây gai xanh vào canh tác. Đây là loại cây công nghiệp còn khá xa lạ với bà con địa phương, song có nhiều ưu điểm về khả năng thích nghi và giá trị kinh tế.

Ban đầu, mô hình chỉ có 8 thành viên tham gia, trồng thử nghiệm vài héc-ta. HTX không chỉ dừng lại ở việc cung cấp giống gai xanh AP1 chất lượng cao mà còn đồng hành cùng nông dân trong suốt quá trình sản xuất: hướng dẫn kỹ thuật làm đất, chăm sóc, thu hoạch. Quan trọng hơn, HTX đã xây dựng được chuỗi giá trị khép kín, bao tiêu toàn bộ sản phẩm đầu ra thông qua liên kết với doanh nghiệp. Chính sự cam kết này đã giúp người dân an tâm chuyển đổi, không còn nỗi lo sản phẩm làm ra “bí đầu ra” như trước.

Sau chưa đầy 3 năm, hiệu quả kinh tế vượt trội của cây gai xanh đã trở thành câu trả lời thuyết phục cho lựa chọn của HTX Thành Công. Với ưu điểm ít sâu bệnh, dễ trồng, thu hoạch được nhiều năm, cây gai xanh nhanh chóng lan tỏa, thu hút sự tham gia của đông đảo hộ nông dân.

Đến năm 2025, HTX Thành Công đã liên kết với hơn 50 hộ dân, mở rộng diện tích trồng lên trên 40 ha. Đây là bước phát triển mạnh mẽ, minh chứng cho sức sống của mô hình liên kết mới.

Một ưu thế quan trọng của gai xanh là sau khi trồng một lần, có thể khai thác liên tục từ 3-5 năm. Mỗi năm, cây cho thu hoạch từ 3-4 lứa, giúp bà con duy trì sản lượng ổn định. Với giá thu mua 40.000 đồng/kg vỏ khô, mỗi héc-ta gai xanh có thể đem lại doanh thu 80-100 triệu đồng/năm, cao gấp khoảng 3 lần so với trồng ngô, sắn.

Ông Hoàng Văn Giám, một hộ dân tham gia trồng gai xanh, phấn khởi cho biết, trước kia, cả gia đình chỉ bám vào cây ngô, cây sắn nên quanh năm thiếu thốn. Từ khi liên kết với HTX trồng 6.000 m² gai xanh, mỗi vụ thu được hàng tấn nguyên liệu, thu nhập tăng gấp nhiều lần. Gai xanh lại dễ trồng, ít công chăm sóc, rất hợp với điều kiện của tại đây.

Không chỉ ông Giám, nhiều hộ thành viên khác cũng đã thoát khỏi cảnh lo âu thường trực. Nếu trước đây, mỗi khi đến vụ thu hoạch ngô, sắn, bà con lại nơm nớp lo lắng “được mùa rớt giá”, nay với gai xanh, sản phẩm đã có HTX đứng ra bao tiêu. Việc thanh toán được thực hiện ngay sau vụ thu hoạch, giúp người dân yên tâm có vốn tái sản xuất, cải thiện đời sống.

Mô hình liên kết “ba nhà” tạo bền vững

Thành công của HTX Thành Công không phải là kết quả của một phép màu. Mấu chốt nằm ở cách làm nông nghiệp có liên kết, có thị trường và có kỹ thuật. HTX đã trở thành trung tâm gắn kết giữa 3 nhà: nhà nước, doanh nghiệp và nông dân.

HTX không chỉ cung cấp giống, hỗ trợ kỹ thuật, bao tiêu đầu ra, mà còn thường xuyên phối hợp với Liên minh HTX tỉnh cử thành viên đi tập huấn, học hỏi kinh nghiệm từ các mô hình tiên tiến. Nhờ vậy, năng lực quản lý ngày càng được nâng cao, chuỗi giá trị sản xuất ngày càng hoàn thiện.

Theo đánh giá của ngành chức năng, gai xanh không chỉ có giá trị trong dệt sợi mà còn ở nhiều lĩnh vực khác như lá dùng chiết xuất tinh dầu, thân làm nguyên liệu giấy, bã làm thức ăn chăn nuôi. Đặc biệt, gai xanh có khả năng chịu hạn, ít sâu bệnh, phù hợp với những vùng đất dốc, đất bạc màu, điều kiện vốn phổ biến ở Cao Bằng.

Năm 2024, HTX thu được gần 20 tấn vỏ khô gai xanh. Kết quả này mở ra triển vọng hình thành vùng nguyên liệu tập trung, cung cấp ổn định cho doanh nghiệp chế biến. Đây là nền tảng để HTX từng bước mở rộng quy mô, hướng tới xây dựng cơ sở sơ chế, chế biến tại địa phương, gia tăng giá trị sản phẩm và tạo thêm nhiều việc làm cho bà con.

Cây gai xanh không phải “cây thần kỳ” để thoát nghèo chỉ sau một sớm một chiều. Thành công hôm nay là kết quả của sự dám nghĩ, dám làm, của liên kết chặt chẽ và niềm tin giữa HTX với người dân. Từ những hộ dân chỉ trồng thử vài nghìn mét vuông, nay đã hình thành vùng nguyên liệu trên 40 ha.

Người dân Thạch An đã và đang chứng minh rằng, nếu có cây trồng phù hợp, có sự đồng hành của HTX và doanh nghiệp, thì ngay cả trên vùng đất khô cằn, bà con vẫn có thể làm giàu.

Trong thời gian tới, HTX Thành Công đặt mục tiêu mở rộng diện tích, liên kết với các HTX khác để hình thành vùng nguyên liệu gai xanh quy mô lớn hơn. Bên cạnh đó, HTX cũng mong muốn tiếp cận nguồn vốn ưu đãi để đầu tư chế biến sâu, tăng giá trị sản phẩm, đồng thời tiếp tục được hỗ trợ tập huấn, nâng cao kỹ thuật cho bà con.

Câu chuyện trồng cây gai xanh ở Thạch An là minh chứng rõ ràng rằng, thoát nghèo bền vững không phải chuyện xa vời. Khi người nông dân có niềm tin, có sự dẫn dắt đúng hướng, và khi HTX thực sự trở thành chỗ dựa, thì từ những vạt đồi cằn cỗi vẫn có thể mọc lên những vùng nguyên liệu trù phú, đưa bà con thoát nghèo, vươn lên làm giàu trên chính quê hương mình.