Thay đổi canh tác từ gốc để thoát khỏi vòng luẩn quẩn

Trước năm 2015, xã Lâm San (nay là xã Sông Ray, tỉnh Đồng Nai) được xem là “thủ phủ” hồ tiêu của tỉnh với hơn 1.500ha canh tác. Thế nhưng, đời sống nông dân vẫn gặp vô vàn khó khăn. Phần lớn bà con quen sản xuất theo lối cũ, lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật. Hậu quả là chất lượng sản phẩm không đạt chuẩn, đầu ra bấp bênh, thu nhập bọt bèo.

Khi tham gia liên kết với Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp Lâm San, tỷ lệ hồ tiêu an toàn chỉ đạt 25-30%. Con số này đồng nghĩa với việc phần lớn sản phẩm không thể chen chân vào các chuỗi tiêu thụ lớn, khiến giá trị cây tiêu bị kéo xuống thấp. Người nông dân rơi vào vòng luẩn quẩn, trồng nhiều nhưng bán rẻ, sản phẩm kém chất lượng, thu nhập không đủ trang trải cuộc sống.

Bước ngoặt chỉ đến khi bà con nhận ra rằng, muốn thoát nghèo bền vững thì phải bắt đầu từ chính gốc rễ của vấn đề, thay đổi phương thức canh tác. Nhiều hộ mạnh dạn chuyển sang sản xuất an toàn theo chuẩn VietGAP, GlobalGAP và hữu cơ. Sau vài năm kiên trì, tỷ lệ mẫu tiêu an toàn tại địa phương đã vọt lên trên 90%, tạo nên sự thay đổi ngoạn mục về chất lượng.

Không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, canh tác bền vững còn giúp bảo vệ sức khỏe của chính người nông dân. Ông Phạm Xuân Hoàn, hộ trồng tiêu ở Sông Ray, chia sẻ việc làm theo hướng hữu cơ, đất khỏe thì cây khỏe, dịch bệnh được kiểm soát mà bản thân gia đình cũng yên tâm vì ít phải tiếp xúc với thuốc hóa học.

Nhờ thay đổi tư duy sản xuất, nhiều hộ nông dân vốn chật vật trước đây nay đã có cuộc sống ổn định hơn, con em được học hành đầy đủ, từng bước thoát khỏi cảnh nghèo.

HTX tạo liên kết, hợp lực cùng doanh nghiệp tìm đầu ra

Sự chuyển mình của cây tiêu ở Đồng Nai sẽ không thể thành công nếu thiếu vai trò của HTX. Họ chính là “cầu nối” giúp nông dân thoát khỏi cảnh tự phát, đưa sản phẩm đi đúng hướng thị trường.

Hiện xã Sông Ray đã có 3 HTX, 18 tổ hợp tác và gần 1.000 thành viên tham gia. Trên diện tích gần 900ha, mô hình liên kết sản xuất tiêu thụ được triển khai đồng bộ. HTX không chỉ thu mua hồ tiêu với mức giá cao hơn thị trường 2.000 đồng/kg, mà còn hỗ trợ bà con vật tư, hướng dẫn kỹ thuật, tập huấn sản xuất an toàn.

Nhờ đó, nông dân yên tâm chăm sóc vườn, không còn nỗi lo “được mùa mất giá”. Sản phẩm tham gia chuỗi liên kết luôn có doanh nghiệp bao tiêu, đảm bảo thu nhập ổn định. Những năm gần đây, khi giá tiêu tăng cao vượt 160.000 đồng/kg, bà con càng thêm phấn khởi, mạnh dạn tái canh vườn tiêu già cỗi, đầu tư chăm sóc để tăng năng suất.

Không chỉ ở Sông Ray, mô hình còn được nhân rộng sang nhiều xã khác. Tiêu biểu như HTX Hưng Phước (xã Hưng Phước) với 150ha canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP. Nông dân tham gia HTX phải tuân thủ nghiêm ngặt 10 tiêu chí R.A, sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật đã được kiểm định. Nhờ vậy, mỗi năm HTX thu hoạch 350-400 tấn tiêu sạch, trở thành điểm sáng trong liên kết sản xuất bền vững.

Đặc biệt, HTX Hưng Phước đã ký kết hợp tác với Công ty Nedspice - một doanh nghiệp chế biến gia vị lớn. Sự gắn kết này giúp sản phẩm tiêu sạch có đầu ra ổn định, đồng thời hình thành những “cánh đồng mẫu lớn” đạt chuẩn quốc tế. Nhờ có doanh nghiệp đồng hành, hạt tiêu địa phương không chỉ tiêu thụ trong nước mà còn có cơ hội vươn ra thị trường toàn cầu.

Thực tế tại Đồng Nai đã cho thấy, khi người nông dân dám thay đổi, HTX giữ vai trò dẫn dắt và doanh nghiệp đồng hành, cây hồ tiêu không chỉ là cây làm giàu mà còn trở thành “cây thoát nghèo” thực sự. Thu nhập ổn định, đời sống nâng cao, nhiều hộ nghèo trước đây nay đã vươn lên khá giả.

Mô hình này cũng mở ra gợi ý quan trọng cho chương trình giảm nghèo bền vững ở nhiều địa phương khác. Không chỉ riêng hồ tiêu, mà với bất kỳ loại nông sản nào, nếu biết tổ chức sản xuất theo chuỗi, chú trọng chất lượng và gắn với thị trường, đều có thể giúp người dân thoát nghèo, vươn lên làm giàu.

Để nhân rộng thành công, cần sự chung tay của chính quyền trong việc hỗ trợ tập huấn, kết nối doanh nghiệp; HTX tiếp tục đóng vai trò trung gian điều phối; và trên hết là sự kiên trì thay đổi tư duy của người nông dân.

Hạt tiêu Đồng Nai hôm nay đã chứng minh rằng, giảm nghèo không chỉ là câu chuyện trợ cấp, mà phải gắn liền với việc nâng giá trị sản phẩm, làm nông nghiệp sạch, bền vững. Khi “vàng đen” được khai thác đúng cách, nó không chỉ làm giàu cho một vùng đất, mà còn góp phần thay đổi diện mạo nông thôn, mang đến một tương lai tươi sáng hơn cho người nông dân.