Đặt người dân ở trung tâm giảm nghèo

Giảm nghèo không chỉ là một mục tiêu chiến lược của quốc gia mà còn là hành trình dài đòi hỏi sự kiên định, bền bỉ và nhất quán từ trung ương đến cơ sở. Nhìn lại chặng đường đã qua, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu quan trọng trong công cuộc giảm nghèo, hệ thống chính sách, luật pháp được hoàn thiện, nguồn lực đầu tư được tăng cường, cách tiếp cận chuyển từ hỗ trợ đơn chiều sang đa chiều, chú trọng nâng cao năng lực và tạo cơ hội.

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, nhận định, Chương trình Mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 được thiết kế khá toàn diện, với sự tham gia của cả Trung ương và địa phương, gồm 7 tiểu dự án và nhiều hạng mục cụ thể. Điểm quan trọng là chương trình không chỉ tập trung vào thu nhập, mà còn hướng đến cải thiện môi trường sống và bảo đảm người dân được tiếp cận các dịch vụ thiết yếu của xã hội.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, chúng ta cần tiếp tục đặt câu hỏi: liệu có cách nào triển khai hiệu quả hơn, mang lại kết quả tốt hơn? Bởi nếu chỉ dừng lại ở việc vượt qua chuẩn nghèo tối thiểu thì chưa đủ; điều quan trọng là mức độ bền vững và chất lượng thực sự của việc thoát nghèo. Hơn nữa, nguồn lực cho giảm nghèo là từ ngân sách nhà nước, tức tiền thuế của nhân dân. Do đó, yêu cầu đặt ra là phải sử dụng nguồn lực này một cách hiệu quả nhất, để mang lại lợi ích thiết thực và lâu dài cho người dân.

Từ thực tiễn giám sát Chương trình Mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững năm 2023, ông Phan Đức Hiêu khuyến nghị, thứ nhất, Trung ương nên dừng lại ở việc ban hành khung chính sách chung, thay vì đi quá sâu vào chi tiết. Bởi thực tiễn của mỗi địa phương rất khác nhau. Khi ngân sách bị phân bổ quá chi ly theo các tiểu mục, nhiều khoản đầu tư không thể giải ngân đúng tiến độ và phải chuyển sang năm sau, trong khi có những nhu cầu cấp thiết lại không được đáp ứng. Thiết kế chính sách cứng nhắc và thiếu linh hoạt rõ ràng gây lãng phí và làm giảm hiệu quả sử dụng ngân sách.

Thứ hai, cần một cơ chế linh hoạt hơn với sự tham gia thực chất của người dân ngay từ khâu xây dựng đến triển khai chương trình. Thực tế cho thấy, nhiều mô hình giảm nghèo hiện nay, như việc hỗ trợ con giống cho hộ nghèo, được nhân rộng nhưng chưa chắc phù hợp với mọi hoàn cảnh. Không ít trường hợp người dân nhận hỗ trợ nhưng không có nhu cầu hoặc điều kiện để áp dụng, dẫn đến thiếu tính bền vững.

Theo ông Phan Đức Hiếu, Trung ương chỉ nên quản lý về kết quả đầu ra, còn việc lựa chọn mô hình, phương thức hỗ trợ cần giao quyền nhiều hơn cho địa phương, thậm chí tới cấp xã. Quan trọng hơn, chính người dân – đối tượng thụ hưởng – phải được tham gia vào quá trình thiết kế, đề xuất và giám sát. Chỉ khi có tiếng nói từ cộng đồng, chính sách mới thực sự sát với thực tế, tạo động lực để người nghèo thoát nghèo bền vững.

Không chỉ cần “cần câu” mà cả dòng sông để nuôi dưỡng sinh kế

Trong thời gian qua, những thành tựu rất ấn tượng trong công cuộc xóa đói, giảm nghèo của Việt Nam được quốc tế ghi nhận. Tuy nhiên, PGS. TS Bùi Thị An, Chủ tịch Hội Nữ trí thức Hà Nội, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển Cộng đồng, tiêu chí giảm nghèo hiện nay không chỉ dừng lại ở “cơm no, áo ấm”, mà phải hướng tới nâng cao chất lượng cuộc sống toàn diện cho người dân – từ giáo dục, y tế đến đời sống tinh thần.

Để chính sách thực sự hiệu quả và mang tính đột phá, điều quan trọng trước hết là khảo sát thực tế cụ thể, lắng nghe nhu cầu của từng vùng, từng địa phương. Bởi mỗi nơi có điều kiện khác nhau: Điện Biên không giống Tây Nguyên, Nam Bộ khác với đồng bằng sông Cửu Long. Có nơi thiếu trường học thì phải ưu tiên xây trường, nơi thiếu y tế thì bổ sung dịch vụ y tế, nơi thiếu nước sạch thì phải đầu tư hệ thống nước sạch… Nếu không xuất phát từ thực tế, chính sách dễ rơi vào hình thức và thiếu hiệu quả.

Với đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng núi, đời sống tuy đã được cải thiện nhưng vẫn còn rất nhiều thiếu thốn. Do đó, Quốc hội không chỉ quyết những khung chính sách lớn mà cần có giải pháp chi tiết, linh hoạt cho từng vùng miền, trao quyền cho cơ sở triển khai phù hợp với nhu cầu thực tế. Chỉ khi ấy, chính sách mới thật sự khả thi, tạo ra chuyển biến bền vững trong nâng cao chất lượng đời sống nhân dân.

Triển khai Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều bình quân giảm 1,03%/năm đạt chỉ tiêu Quốc hội, Chính phủ giao. Tỷ lệ hộ nghèo tại các huyện nghèo bình quân giảm 6,7%/năm, vượt chỉ tiêu Quốc hội, Chính phủ giao. Tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số bình quân giảm 4,45%/năm, đạt chỉ tiêu Quốc hội, Chính phủ giao. Những con số thống kê là minh chứng cho nỗ lực chung, song giữa văn bản chính sách và kết quả ngoài thực địa vẫn tồn tại không ít khoảng cách. Tại nhiều vùng sâu, vùng xa, chính sách hỗ trợ đã đến với người dân qua những con giống, cây trồng, vốn vay ưu đãi hay các lớp tập huấn kỹ thuật. Nhưng nếu thiếu hạ tầng thiết yếu, con đường, cây cầu, điện, nước, nếu chưa có đầu ra ổn định cho sản phẩm, hoặc nếu người dân còn thiếu kỹ năng quản trị sinh kế, thì những hỗ trợ ấy khó có thể bén dễ thành thay đổi bền vững.

Các chuyên gia cho rằng, giảm nghèo bền vững không chỉ là giúp người dân thoát nghèo trong một giai đoạn ngắn, mà quan trọng hơn là bảo đảm họ không tái nghèo khi gặp biến cố, có khả năng ứng phó với rủi ro, tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản và chủ động vươn lên bằng chính nội lực của mình.

Muốn làm được điều đó, cần sự kết hợp đồng bộ giữa chính sách và thực tiễn, giữa trung ương và địa phương, giữa nhà nước và cộng đồng. Hỗ trợ người dân chiếc 'cần câu' thôi chưa đủ, cần kiến tạo cả dòng sông và hệ sinh thái để chiếc cần ấy phát huy hiệu quả. Chỉ khi đó, hành trình giảm nghèo mới thực sự chạm tới đích, không chỉ giảm về con số mà tăng lên về chất lượng cuộc sống, niềm tin và khát vọng vươn lên của mỗi người dân Việt Nam.

Trên hành trình giảm nghèo bền vững, chính sách là điểm xuất phát nhưng hiệu quả thực tiễn mới là đích đến, nơi mỗi con số giảm nghèo được chuyển hóa thành sự đổi thay thực sự trong đời sống người dân.