Nông sản vùng dân tộc thiểu số và miền núi không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn chứa đựng bản sắc văn hóa, là niềm tự hào của mỗi địa phương. Tuy nhiên, việc đưa những sản phẩm này ra thị trường một cách bền vững vẫn còn là bài toán khó. Xây dựng thương hiệu là chìa khóa quan trọng để nâng cao giá trị, mở rộng thị trường và mang lại thu nhập ổn định cho người dân.

Đến năm 2018, HTX Tài Hoan được thành lập với 14 thành viên, với mục tiêu nâng tầm chất lượng miến dong và mở rộng thị trường. Đến nay, miến dong Tài Hoan là sản phẩm tiêu biểu của Bắc Kạn, không chỉ tiêu thụ trong nước mà còn xuất khẩu đến nhiều thị trường trên thế giới.

Miến dong Tài Hoan là một trong số rất nhiều sản phẩm của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã xây dựng thành công thương hiệu. Để có được kết quả này, tỉnh Bắc Kạn đã bắt đầu từ việc triển khai liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị đối với từng sản phẩm. Bên cạnh đó, tỉnh Bắc Kạn cũng nỗ lực định vị và bảo hộ thương hiệu cho các sản phẩm mang tính đặc hữu.

Với các sản phẩm khi đã có thương hiệu, bao bì, nhãn mác, tỉnh tiếp tục hỗ trợ quảng bá, kết nối tiêu thụ. Theo Sở Công Thương Bắc Kạn, chỉ tính riêng năm 2024, tỉnh đã tổ chức cho các chủ thể quản lý đưa sản phẩm tham gia các hội chợ, triển lãm tại nhiều tỉnh, thành phố, như: Tuần lễ quảng bá văn hóa, bán hàng đặc sản ở Novaworld Phan Thiết tại phố đi bộ Miami, Novaworld Phan Thiết (Bình Thuận); hội chợ Công thương vùng Tây Bắc-Điện Biên năm 2024; hội chợ triển lãm hàng công nghiệp nông thôn tiêu biểu thành phố Hà Nội và khu vực phía bắc năm 2024 tại thành phố Hà Nội; chương trình Ngày hội hàng hóa vì người tiêu dùng năm 2024… Đến nay, tỉnh có nhiều sản phẩm thế mạnh được ưa chuộng như Gạo nếp khẩu nua lếch; chè shan tuyết Bằng Phúc; khẩu nua Pái Chợ Đồn; gạo bao thai Chợ Đồn; gạo nếp Tài Ba Bể; miến dong Tài Hoan...

Cùng với các địa phương trên cả nước, Bắc Kạn là một trong những tỉnh đã làm tốt việc xây dựng thương hiệu cho sản phẩm vùng dân tộc thiểu số và miền núi để nâng cao giá trị. Đây là kết quả từ hàng loạt các chính sách được triển khai.

Cụ thể, thực hiện Quyết định số 1719/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 – 2030, giai đoạn I từ 2021 – 2025 (Chương trình Mục tiêu quốc gia 1719), Bộ Công Thương triển khai thực hiện hai nhiệm vụ quan trọng là hướng dẫn cho các địa phương triển khai được các hoạt động như đầu tư xây dựng và cải tạo, nâng cấp được mạng lưới chợ của vùng đồng bào dân tộc thiểu số; hỗ trợ để tiêu thụ sản phẩm của vùng đồng bào dân tộc thiẻu số và miền núi để đưa được hàng hóa đi xa hơn, tham gia vào thị trường trong nước cũng như xuất khẩu ra nước ngoài…

Nhờ sự hỗ trợ này, hiện nay, nhiều sản phẩm nông sản đặc trưng của vùng dân tộc thiểu số như chè Shan tuyết Hà Giang, gạo Bao thai Bắc Kạn, mật ong bạc hà Mèo Vạc, cam Cao Phong… đã có chỗ đứng nhất định trên thị trường.

Bộ Công Thương cũng đã tổ chức những điểm bán hàng hai chiều, cung ứng hàng hóa thiết yếu cho bà con ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Đồng thời, thu mua những sản phẩm, hàng hóa đã được thương mại hóa của vùng đồng bào dân tộc thiểu số để đưa về các vùng có đông người tiêu dùng như TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, nơi mà tập trung là đầu mối giao thương lớn nhất cung ứng hàng hóa cho thị trường trong nước và xuất khẩu.

Với những đặc điểm này, việc xây dựng thương hiệu cho nông sản miền núi không quá khó nếu gắn sản phẩm với những câu chuyện văn hóa, tích truyện, đồng thời bắt nhịp với xu thế sống xanh, an toàn và nhân văn hiện nay.

Ông Nguyễn Minh Phong - Nguyên Trưởng phòng Nghiên cứu Kinh tế, Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế - Xã hội Hà Nội chia sẻ thêm, hai ngành nông nghiệp và du lịch, đặc biệt ở những vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa, thời gian gần đây đang có sự gắn kết khá rõ rệt. Sự kết hợp này không chỉ giúp tiêu thụ nông sản mà còn quảng bá văn hóa, tạo thêm thu nhập cho người dân địa phương. ​Do đó, việc kết hợp giữa giá trị văn hóa và xu hướng tiêu dùng hiện đại trong quá trình xây dựng thương hiệu cho nông sản vùng dân tộc có vai trò vô cùng đặc biệt.

Xây dựng thương hiệu không chỉ là thiết kế logo hay đặt tên cho sản phẩm mà là cả một quá trình từ khâu sản xuất đến phân phối, tiêu thụ. Điều này bao gồm việc nâng cao chất lượng, đảm bảo nguồn gốc xuất xứ, chuẩn hóa quy trình sản xuất và đặc biệt là tạo dấu ấn riêng biệt.

TS. Võ Trí Thành cho rằng, hiện nay, trong các loại nông sản thế mạnh của cả nước, đã có hàng nghìn sản phẩm của bà con đồng bào dân tộc thiểu số. Việc này đặt ra vấn đề sẽ ưu tiên và tập trung vào sản phẩm nào hay xây dựng và quảng bá thương hiệu vùng miền cho tất cả sản phẩm của bà con?

“Nếu làm tất cả thì tất cả cùng có thể có lợi và phát triển bao trùm, đặc biệt đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, hỗ trợ cải thiện đời sống và xoá đói giảm nghèo. Nhưng nếu làm theo phương án đại trà này thì lại gặp khó khăn về nguồn lực và kết quả chưa chắc đã ổn nếu chúng ta muốn vươn ra ở những thị trường mạnh mẽ, khó tính hơn” - TS. Võ Trí Thành Thành chia sẻ.

TS Võ Trí Thành nhấn mạnh, để có thể viết nên những câu chuyện, xây dựng được những thương hiệu cho sản phẩm vùng dân tộc thì những doanh nghiệp, đồng bào ở đấy chưa đủ nguồn lực, chưa đủ năng lực để làm, chưa nói đến việc quảng bá. Do đó, cần có rất doanh nghiệp tầm cỡ tham gia hoặc cộng hưởng lực lượng từ “nhiều nhà” tham gia. Trong đó, quan trọng nhất là những “nhà” tại bản địa. Ví dụ, trong câu chuyện sản xuất tiểu thủ công mỹ nghệ thì đó là những nghệ nhân, có thể bản thân họ chưa kể được ra câu chuyện thật sự hấp dẫn, nhưng chính cuộc đời họ và những hiểu biết của họ, cộng thêm sự hỗ trợ của các bên như các nhà văn hoá, những người làm truyền thông chất lượng sẽ tạo nên những câu chuyện rất hay.

Theo đó, việc bảo hộ nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý không chỉ giúp sản phẩm khẳng định được nguồn gốc mà còn tạo sự tin tưởng với người tiêu dùng. Những thương hiệu như chè Shan tuyết Hà Giang hay mật ong bạc hà Đồng Văn khi được bảo hộ đã giúp gia tăng giá trị đáng kể. Các địa phương cần hỗ trợ người dân đăng ký bảo hộ thương hiệu, tránh tình trạng bị làm giả, làm nhái.

Bên cạnh đó, cần nâng cao chất lượng sản phẩm. Bởi chất lượng là yếu tố cốt lõi quyết định sự bền vững của thương hiệu. Các HTX, tổ hợp tác và hộ sản xuất cần chú trọng áp dụng quy trình canh tác an toàn, hữu cơ, đảm bảo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP để nâng cao giá trị sản phẩm. Đồng thời, cần có sự kiểm soát chặt chẽ về chất lượng để đảm bảo sản phẩm luôn đạt tiêu chuẩn khi ra thị trường.

TS Nguyễn Minh Phong chia sẻ thêm, doanh nghiệp cũng cần đầu tư vào bao bì, nhãn mác bởi bao bì, nhãn mác chuyên nghiệp không chỉ giúp sản phẩm đẹp mắt mà còn thể hiện được câu chuyện, nguồn gốc, giá trị đặc trưng của sản phẩm. Nhiều sản phẩm OCOP đã có bước tiến đáng kể nhờ thay đổi bao bì, như chè Tân Cương (Thái Nguyên) hay cam Vinh (Nghệ An). Địa phương cần hỗ trợ doanh nghiệp, HTX trong thiết kế, in ấn bao bì phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng.

“Sản phẩm có tốt đến đâu nhưng không được quảng bá thì khó tiếp cận thị trường. Hiện nay, nhiều địa phương đã tận dụng nền tảng số để quảng bá nông sản như tạo website, sử dụng mạng xã hội (Facebook, TikTok, Zalo), tham gia các sàn thương mại điện tử, các hội chợ, tuần hàng nông sản cũng là cơ hội quan trọng để giới thiệu sản phẩm đến người tiêu dùng” – Nguyễn Minh Phong cho biết.

Ngoài ra, một thương hiệu mạnh không thể chỉ dựa vào từng hộ cá nhân mà cần có sự liên kết chặt chẽ giữa các hộ nông dân, HTX và doanh nghiệp. Các mô hình liên kết theo chuỗi giá trị, hợp tác với siêu thị, cửa hàng thực phẩm sạch sẽ giúp đảm bảo đầu ra ổn định, tránh tình trạng “được mùa mất giá”.

Hiện nay, nhiều địa phương đã làm tốt việc xây dựng thương hiệu và nâng cao giá trị nông sản. Điển hình như mật ong bạc hà Mèo Vạc (Hà Giang) được bảo hộ chỉ dẫn địa lý từ năm 2013, sản phẩm có bao bì chuyên nghiệp, truy xuất nguồn gốc rõ ràng, giúp giá trị tăng gấp 2-3 lần so với trước đây. Hoặc, chè Shan tuyết Hà Giang, với chiến lược xây dựng thương hiệu bài bản, chè Shan tuyết không chỉ tiêu thụ tốt trong nước mà còn xuất khẩu sang châu Âu. Cam Cao Phong (Hòa Bình) nhờ có thương hiệu và hệ thống phân phối chuyên nghiệp, sản phẩm được tiêu thụ mạnh tại các siêu thị lớn, giúp bà con có thu nhập ổn định.

Tại Vĩnh Phúc, Honeco là một thương hiệu mật ong Tam Đảo có tên tuổi. Theo bà Lê Thị Nga - Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Ong Tam Đảo (Honeco) cho biết, trước đây, Honeco xuất khẩu mật ong không có thương hiệu. Tuy nhiên, vài năm gần đây, Honeco đã đẩy mạnh xây dựng thương hiệu mật ong Honeco để xuất khẩu ra thị trường. Theo đó, hiện nay, nhà máy Honeco sản xuất mật ong công xuất 1000 tấn/năm. Mật ong thảo dược Honeco đạt chứng nhận FDA của Hoa Kỳ, sản phẩm chất lượng cao ASEAN, sản phẩm công nghiệp nông thôn cấp quốc gia, đạt 4 sao OCOP.

Hiện nay, với dòng mật ong thô, Honeco xuất khẩu 60 tấn một năm vào thị trường Hàn Quốc và Đức. Thị trường Mỹ Honeco đang xuất là 80 tấn/năm và nhiều đơn đặt hàng từ Thụy Sĩ, Dubai, Nhật Bản. Honeco đã vươn lên là công ty Top 1 của Việt Nam xuất khẩu mật ong trên thế giới là biểu tượng niềm tin cho các sản phẩm mật ong cao cấp thương hiệu Việt.

“Không ngừng cải tiến và sáng tạo, Honeco đã và đang tập trung vào các sản phẩm mật ong kết hợp với các loại nông sản là thế mạnh của Việt Nam, là những sản phẩm trên thị trường rất hiếm. Do đó dù sản phẩm đi hơi lâu, hơi khó khăn nhưng nếu như đã đi được vào thị trường rồi thì sẽ bám chắc được ở thị trường đó” - bà Lê Thị Nga nhấn mạnh.

Như vậy, việc xây dựng thương hiệu cho nông sản vùng dân tộc không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa địa phương, nâng cao đời sống cho bà con. Tuy nhiên, để làm được điều này cần sự chung tay của chính quyền, doanh nghiệp và đặc biệt là sự thay đổi tư duy của người nông dân. Khi sản phẩm có thương hiệu, có chất lượng, con đường vươn xa của nông sản vùng dân tộc sẽ ngày càng rộng mở.