Sinh kế mới từ những cánh rừng quế xanh

Ở thôn Phường Coong, xã Chiềng Ken, gia đình ông Triệu Tiến Kim từ nhiều năm nay được biết đến là hộ có diện tích trồng quế hữu cơ lớn nhất địa phương. Trên hơn 10 ha rừng quế, ông Kim vừa có nguồn thu ngắn hạn từ bán lá, vừa chờ thu nhập dài hạn từ khai thác gỗ. Mỗi năm, riêng việc tỉa lá và cành đã mang về cho gia đình ông hàng trăm triệu đồng. Đây là con số mà trước đây, khi chỉ trông chờ vào cây ngắn ngày, ông chưa từng dám nghĩ tới.

Ông Kim chia sẻ: “Khi được chính quyền địa phương tuyên truyền phổ biến mô hình trồng quế hữu cơ, tôi thấy hợp lý nên đã thực hiện trồng theo. Hiện toàn bộ rừng quế nhà tôi không dùng thuốc bảo vệ thực vật độc hại, không dùng thuốc diệt cỏ mà phát nương, làm cỏ theo cách làm truyền thống là chính”.

Nhờ vậy, ngay cả khi chưa đến kỳ khai thác gỗ, gia đình ông vẫn có dòng tiền ổn định. Với ông Kim, viễn cảnh “có tiền tỷ trong tay” khi quế đến kỳ thu hoạch giờ đây không còn là giấc mơ xa vời, mà là phần thưởng xứng đáng cho sự kiên trì, cần cù bám rừng.

Không chỉ ở Chiềng Ken, tại thôn Khe Mụ (xã Bảo Thắng), gia đình bà Triệu Thị Tách cũng đang gặt hái thành quả từ 7 ha quế trồng hữu cơ đã được 5 năm tuổi. Nhờ không phải chi tiền mua thuốc bảo vệ thực vật, lại có thêm thu nhập gần 100 triệu đồng mỗi năm từ việc bán lá, gia đình bà Tách có thể yên tâm lo sinh hoạt, dành phần còn lại để chăm sóc rừng.

Điều đặc biệt là ở Khe Mụ, không chỉ một vài hộ mà cả cộng đồng đã coi trồng quế hữu cơ là hướng đi chung. Người dân đổi công cho nhau, đến kỳ phát cỏ, tỉa lá, bà con cùng tập trung làm cho từng hộ. Việc này không chỉ tiết kiệm chi phí lao động mà còn thắt chặt tình đoàn kết. Nhờ sự chung sức ấy, mô hình trồng quế hữu cơ dần trở thành phong trào cộng đồng, mang lại lợi ích thiết thực cho cả thôn bản.

Không ít hộ nghèo nhờ cây quế đã vươn lên thoát nghèo, rồi trở thành hộ khá, hộ giàu. Những đồi trọc trước đây từng bị bỏ hoang hoặc trồng cây ngắn ngày kém hiệu quả nay đã phủ kín màu xanh của quế, mở ra sinh kế ổn định và bền vững cho người dân vùng cao.

Giảm nghèo bền vững nhờ thay đổi tư duy sản xuất

Để bà con nắm chắc kỹ thuật, thời gian qua, Trung tâm Khuyến nông và Dịch vụ nông nghiệp tỉnh Lào Cai thường xuyên mở lớp tập huấn trồng quế hữu cơ ngay tại hiện trường. Nông dân được hướng dẫn tỉ mỉ từ khâu chuẩn bị đất, chọn giống, trồng cây con, chăm sóc, đến phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp sinh học. Người dân cũng được tập thói quen ghi chép nhật ký sản xuất theo đúng tiêu chuẩn TCVN 11041 - nền tảng quan trọng để sản phẩm quế đạt chứng nhận hữu cơ, vươn ra thị trường lớn.

Chị Đặng Thị Trang, ở thôn An Trà (xã Bảo Thắng), cho biết: “Điều tôi thích nhất là cán bộ về dạy ngay tại nương quế. Mình vừa nghe giảng, vừa làm thử, chỗ nào chưa hiểu thì hỏi trực tiếp. Có lần lớp mở ở xã bên, chúng tôi vẫn sang học vì ai cũng muốn trồng quế hữu cơ cho hiệu quả”.

Từ những lớp học ấy, bà con dần thay đổi tư duy, thay vì sản xuất nhỏ lẻ dựa vào kinh nghiệm truyền thống, nay đã biết áp dụng khoa học kỹ thuật, sản xuất theo quy trình bài bản. Quan trọng hơn, chi phí được cắt giảm, môi trường được bảo vệ, sản phẩm quế lại có giá trị cao hơn.

Một điểm mạnh của cây quế là tạo ra thu nhập kép. Trong ngắn hạn, người dân có thể bán lá, cành để có nguồn tiền xoay vòng. Về dài hạn, khi quế đủ tuổi khai thác, thân và gỗ sẽ mang lại giá trị hàng tỷ đồng cho mỗi hộ có diện tích lớn. Chính cơ chế “có thu trước, có thu sau” này đã giúp bà con không bị rơi vào cảnh trồng rồi chờ, giảm áp lực kinh tế, yên tâm gắn bó với rừng.

Không chỉ cải thiện thu nhập, trồng quế hữu cơ còn thay đổi tinh thần của người dân. Nếu trước đây nhiều hộ có xu hướng chặt quế để trồng cây ngắn ngày, thì nay họ tin tưởng gắn bó lâu dài với rừng quế. Ý thức bảo vệ rừng, bảo vệ đất và sản xuất bền vững ngày càng được nâng cao.

Mô hình quế hữu cơ còn góp phần xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, tạo cơ sở để doanh nghiệp ký kết hợp đồng bao tiêu, mở rộng thị trường xuất khẩu. Thực tế cho thấy, quế hữu cơ có giá bán cao hơn quế thông thường từ 15 - 20%, nhờ đó nâng cao giá trị sản phẩm, đời sống người dân cũng ngày càng ổn định.

Trong giai đoạn 2024 - 2026, dự án khuyến nông Trung ương về phát triển quế hữu cơ tiếp tục được triển khai tại các tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó Lào Cai là địa phương trọng điểm. Mục tiêu là nhân rộng diện tích, chuẩn hóa quy trình, xây dựng thương hiệu quế hữu cơ Việt Nam có chỗ đứng trên thị trường quốc tế.

Thành công bước đầu ở Lào Cai đã chứng minh rằng khi có định hướng đúng, cây quế hữu cơ không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà còn là “cây xóa nghèo” giúp hàng nghìn hộ dân miền núi vươn lên. Quế giờ đây không chỉ gắn với đời sống kinh tế, mà còn trở thành niềm tự hào của đồng bào, là “thương hiệu xanh” của Lào Cai.

Nhìn những đồi quế xanh ngút ngàn, nghe tiếng cười của bà con trong những ngày tỉa lá, người ta mới thấy hết giá trị của sự thay đổi. Thoát nghèo bền vững không nhất thiết phải rời bỏ ruộng nương hay di cư ra thành phố. Ngay trên chính mảnh đất quê hương, bằng bàn tay cần cù và tư duy sản xuất mới, người nông dân Lào Cai đã và đang viết nên câu chuyện thoát nghèo từ những cánh rừng quế hữu cơ.