Sơn tra: 'Vàng xanh' trên núi Sơn La

Cây xoá đói giảm nghèo cho bà con

Cây sơn tra, hay còn gọi là táo mèo, từ lâu đã gắn bó với đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số vùng cao tỉnh Sơn La. Không chỉ góp phần phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, cây sơn tra còn mang lại nguồn thu nhập đáng kể, cải thiện đời sống kinh tế cho người dân nơi đây. ​

Trước đây, cây sơn tra mọc tự nhiên trên các vùng đồi, núi. Mùa quả chín, người dân hái về ăn như món quà vặt, làm thuốc, hay ngâm rượu… Vào những năm 1990 của thế kỷ trước, tỉnh Sơn La vận động nhân dân trồng cây sơn tra thay thế cây thuốc phiện, tại các xã vùng cao của ba huyện Thuận Châu, Mường La, Bắc Yên, vừa trồng rừng, phủ xanh đất trống, đồi trọc, vừa giúp người dân phát triển kinh tế. Hiện nay, toàn tỉnh có hơn 12.000 ha cây sơn tra đã phủ kín nương đồi và trở thành cây trồng chủ lực, là nguồn thu nhập chính của nhiều hộ gia đình ở vùng cao.

Sơn tra là một trong những cây trồng mang lại giá trị cho bà con Sơn La (Ảnh minh hoạ)

Sơn tra phát triển tốt ở những khu vực có độ cao trên 1.200 mét so với mực nước biển, nơi có khí hậu mát mẻ và đất đai phù hợp. Cây cho năng suất bình quân từ 200-300 kg quả mỗi năm. Quả sơn tra có vị chát ngọt, chua, thường được sử dụng để chế biến nước giải khát, rượu vang, mứt, ô mai và giấm. Đặc biệt, trong y học cổ truyền, quả sơn tra được xem là vị thuốc quý, hỗ trợ điều trị các bệnh về tiêu hóa, huyết áp cao, mất ngủ và tiểu đường.

Nhận thấy tiềm năng kinh tế, Sơn La đã đưa sơn tra vào danh sách những loại quả nhiều tiềm năng phát triển ở địa phương, đồng thời định hướng cho nhiều huyện tại Sơn La đã mở rộng diện tích trồng sơn tra. Tại huyện Mường La, diện tích trồng đạt 2.500 ha, tập trung ở các xã vùng cao như Ngọc Chiến, Chiềng Công, Chiềng Ân, Chiềng Muôn, Hua Trai và Nặm Păm. Huyện Thuận Châu cũng phát triển trên 5.160 ha, chủ yếu tại các xã Co Mạ, Long Hẹ, Co Tòng, Pá Lông, Chiềng Bôm, Phổng Lái và Mường É, với sản lượng thu hoạch ước đạt 5.500 tấn.

Không chỉ phát triển cây trồng đơn thuần mà Sơn La còn chú trọng xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm từ sơn tra. Tháng 9 năm 2018, táo sơn tra Sơn La được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp Giấy chứng nhận Nhãn hiệu “Táo sơn tra Sơn La”. Sở Khoa học và Công nghệ Sơn La đã trao quyền sử dụng Nhãn hiệu cho 3 đơn vị trên địa bàn huyện Bắc Yên, gồm Công ty TNHH Bắc Sơn; HTX Sơn tra Nậm Lộng (xã Hang Chú); HTX Nông nghiệp dịch vụ tổng hợp Sơn tra Bắc Yên. Từ đó đến nay, sơn tra đã trở thành một trong những loại cây trồng chủ lực tại địa phương.

Xây dựng chuỗi giá trị cho sơn tra

Ông Nguyễn Thành Công - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La cho biết, những năm vừa qua, tỉnh Sơn La luôn dành sự ưu tiên trong các chính sách phát triển nông nghiệp. Đồng thời, tạo điều kiện cho doanh nghiệp ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, chuyển đổi số trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển sản xuất kinh doanh theo chuỗi giá trị. Với các cây trồng chủ lực, địa phương không chỉ khuyến khích doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm từ nguyên liệu mà còn kêu gọi doanh nghiệp và người nông dân tăng cường xây dựng chuỗi liên kết bền vững.

Đối với quả sơn tra, để nâng cao giá trị sản phẩm, các hợp tác xã và doanh nghiệp địa phương đã đầu tư vào chế biến. Đơn cử, Hợp tác xã sơn tra Nặm Búa tại xã Long Hẹ, huyện Thuận Châu, với 121 hộ thành viên và quy mô sản xuất hơn 200 ha. Hàng năm, bên cạnh bán quả tươi, hợp tác xã còn chế biến hàng chục tấn quả thành sơn tra khô. Hợp tác xã đang nghiên cứu sản xuất các sản phẩm như trà sơn tra và nước uống từ sơn tra.

Tại huyện Bắc Yên, Công ty TNHH Bắc Sơn chuyên thu mua và chế biến sơn tra, sản xuất hàng năm từ 7.000 - 10.000 lít rượu vang, 45.000 - 50.000 lít rượu sơn tra nồng độ cao và 3.000 - 5.000 lít nước ép sơn tra. ​ Việc đầu tư chế biến sâu đã giúp nâng cao giá trị cho trái sơn tra, cũng như

Nhằm bảo vệ và phát triển thương hiệu "Táo sơn tra Sơn La" đã được Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu, các doanh nghiệp, hợp tác xã đã tăng cường quảng bá sản phẩm. Đơn cử, huyện Thuận Châu đã tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại, giới thiệu quả sơn tra trong và ngoài tỉnh, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào chế biến, đảm bảo đầu ra cho sản phẩm. Huyện cũng định hướng phát triển du lịch trải nghiệm, tổ chức lễ hội hái quả sơn tra và chế biến các sản phẩm từ quả này, như trà táo, nước ép táo, táo sấy khô và bột táo.

Hoặc, huyện Mường La đã phối hợp với huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái, tổ chức Ngày hội hoa sơn tra, nhằm hiện thực hóa các nội dung liên kết, hợp tác trong lĩnh vực phát triển nông nghiệp, du lịch gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc theo Biên bản ghi nhớ giữa Huyện ủy các huyện: Mường La, Bắc Yên (tỉnh Sơn La) và Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Văn Chấn (tỉnh Yên Bái). Năm 2023, Ngày hội Hoa sơn tra huyện Mường đã lần đầu tiên được tổ chức tại xã Ngọc Chiến, hoạt động trải nghiệm ngắm hoa sơn tra tại bản Nậm Nghẹp thu hút đông đảo du khách tham gia.

Lễ hội hoa sơn tra là một trong những sự kiện quan trọng nhằm quảng bá sản phẩm (Ảnh: Cổng thông tin điện tử tỉnh Sơn La)

Từ thời điểm đó đến nay, Ngày hội hoa sơn tra tại huyện Mường La đã được tổ chức hàng năm, cho thấy tiềm năng du lịch từ mùa hoa sơn tra. Không chỉ Mường La mà các huyện có diện tích sơn tra lớn cần tận dụng lợi thế này để tạo sản phẩm du lịch độc đáo; phát huy giá trị cây sơn tra, đem lại cuộc sống ấm no hơn cho đồng bào các dân tộc ở các xã, bản vùng cao trong tỉnh.

Cây sơn tra đã và đang khẳng định vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế của đồng bào dân tộc tại Sơn La. Với những tiềm năng sẵn có và sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương, sơn tra được kỳ vọng sẽ tiếp tục là cây trồng chủ lực, mang lại cuộc sống ấm no cho người dân vùng cao.