Giữa nhịp sống hiện đại hối hả, khi sản phẩm công nghiệp ngày càng chiếm lĩnh thị trường, vẫn có một dòng chảy âm thầm nhưng bền bỉ, đó là những sản phẩm thủ công mỹ nghệ của đồng bào dân tộc thiểu số. Mỗi sản phẩm không chỉ mang giá trị sử dụng, mà còn ẩn chứa câu chuyện văn hóa, lịch sử và mang dấu ấn độc bản, không thể lẫn với bất kỳ sản phẩm nào khác.

Nói đến thủ công mỹ nghệ, là nói đến đôi bàn tay tài hoa của những người thợ dân tộc. Đó là bàn tay của người phụ nữ Thái kiên nhẫn bên khung cửi, từng sợi chỉ nối dài ký ức bản làng. Đó là bàn tay của chàng trai Mông miệt mài khắc chạm trên khúc gỗ, biến từng đường nét thành câu chuyện về núi rừng. Đó là sự tỉ mẩn của nghệ nhân Bana khi đan từng sợi mây, từng nan tre, để rồi tạo thành chiếc giỏ gắn liền với cuộc sống lao động hằng ngày. Đó còn là sự kiêu hãnh của già làng Ê Đê khi mỗi pho tượng gỗ không chỉ để trang trí, mà còn là biểu tượng của tín ngưỡng, niềm tin.

Chính yếu tố văn hóa bản địa đã làm nên sức hấp dẫn khác biệt của sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Những hoa văn thổ cẩm mô phỏng hình ảnh núi non, sông suối, hoa lá; những gam màu lấy từ thiên nhiên như củ nghệ, lá chàm, quả mặc nưa… Tất cả tạo thành ngôn ngữ riêng, mang giá trị tinh thần to lớn. Bởi vậy, sản phẩm thủ công không chỉ có giá trị thẩm mỹ mà còn là hiện thân của di sản, của bản sắc, chính là yếu tố mang lại giá trị thương mại cho sản phẩm.

Nếu như trước đây, sản phẩm thủ công mỹ nghệ chủ yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt hằng ngày của cộng đồng, thì ngày nay, chúng đã vượt ra khỏi khuôn khổ bản làng. Nhiều sản phẩm được trưng bày tại các hội chợ quốc tế, xuất hiện trong không gian sống hiện đại, thậm chí được thương nhân đưa lên các sàn thương mại điện tử. Giá trị thương mại nhờ đó được nâng lên, khẳng định rằng bản sắc văn hóa chính là “thương hiệu” bền vững nhất của sản phẩm thủ công Việt Nam.

Điển hình như Hợp tác xã dệt thổ cẩm Hoa Tiến (Nghệ An), nơi phụ nữ Thái đã biến nghề dệt truyền thống thành sinh kế ổn định. Hàng trăm mét vải thổ cẩm mỗi tháng được sản xuất và bán ra thị trường, không chỉ phục vụ may mặc mà còn trở thành nguyên liệu cho sản phẩm trang trí, quà lưu niệm. Thổ cẩm Hoa Tiến ngày nay không chỉ có mặt ở các chợ vùng cao, mà còn xuất hiện trong nhiều sự kiện văn hóa quốc tế.

Còn tại Thanh Hóa, làng nghề mây tre đan Bá Thước đã giúp hàng trăm hộ dân có thêm thu nhập ổn định. Sản phẩm giỏ, khay, bàn ghế từ mây tre không chỉ phục vụ sinh hoạt địa phương mà còn được xuất khẩu sang Nhật Bản, châu Âu. Những nan tre, sợi mây giản dị đã giúp đồng bào nơi đây thoát nghèo, từng bước vươn lên làm giàu.

Những câu chuyện điển hình ấy cho thấy thủ công mỹ nghệ chính là “chìa khóa” tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số. Các hợp tác xã, tổ hợp tác đóng vai trò hạt nhân, liên kết người dân từ khâu nguyên liệu, sản xuất đến tiêu thụ. Nhờ vậy, những sản phẩm vốn chỉ để phục vụ gia đình, nay đã trở thành hàng hóa giá trị, góp phần cải thiện đời sống, đồng thời bảo tồn bản sắc.

Tuy nhiên, con đường phát triển thủ công mỹ nghệ còn không ít thách thức. Nhiều sản phẩm vẫn đơn điệu về mẫu mã, thiếu sự đổi mới để phù hợp thị hiếu hiện đại. Việc tìm kiếm thị trường ổn định chưa bền vững, sản phẩm chưa xây dựng được thương hiệu mạnh. Đặc biệt, sự xâm nhập của hàng công nghiệp giá rẻ và quá trình đô thị hóa đã khiến nhiều nghề truyền thống đứng trước nguy cơ mai một. Nhiều thanh niên rời bỏ quê hương, không còn mặn mà với nghề cha ông để lại. Do đó, cần một giải pháp mang tính tổng thể để phát huy hiệu quả của văn hoá trong sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Trong đó, chú trọng liên kết và tăng cường quảng bá.

Cùng với sự nỗ lực của các doanh nghiệp, các Bộ ngành, địa phương cũng đang vào cuộc để bảo vệ và phát triển nghề thủ công mỹ nghệ. Hiện nay, việc kết hợp bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế là hướng đi tất yếu. Nhiều dự án du lịch cộng đồng đã gắn sản phẩm thủ công với trải nghiệm du khách. Tại Sa Pa, Mộc Châu hay Buôn Đôn, du khách không chỉ mua sản phẩm, mà còn được trải nghiệm dệt thổ cẩm, nhuộm chàm, đan lát… Chính sự gắn kết giữa sản phẩm và trải nghiệm đã tạo thêm thu nhập cho người dân, đồng thời lan tỏa câu chuyện văn hóa ra thế giới.

Song song, các chương trình hỗ trợ của Bộ Công Thương và doanh nghiệp đã góp phần đưa sản phẩm thủ công lên sàn thương mại điện tử. Giờ đây, từ những bản làng xa xôi, sản phẩm thủ công vẫn có thể đến tay khách hàng ở Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh hay thậm chí châu Âu, châu Mỹ. Công nghệ số đã mở ra cánh cửa mới cho nghề truyền thống, giúp kết nối thị trường mà vẫn giữ được hồn cốt văn hóa.

Trong bối cảnh hội nhập, thủ công mỹ nghệ còn mang trên mình một sứ mệnh lớn: quảng bá bản sắc Việt Nam với thế giới. Mỗi sản phẩm không chỉ là hàng hóa, mà còn là “sứ giả văn hóa” đưa hình ảnh dân tộc Việt Nam đến bạn bè năm châu. Tấm vải thổ cẩm của người Thái, chiếc giỏ mây tre của người Mường, hay tượng gỗ Ê Đê, tất cả đều góp phần làm giàu thêm bức tranh đa sắc của văn hóa Việt Nam trong dòng chảy toàn cầu.