Vượt “leo núi kép” để đưa tri thức số đến đồng bào vùng cao

Khi nói đến hạ tầng viễn thông ở vùng cao, nhiều chuyên gia ví đó như một “cuộc leo núi kép” gồm leo núi địa hình và leo núi chi phí. Để dựng một trạm phát sóng giữa rừng núi, doanh nghiệp phải kéo cáp hàng chục km, vận chuyển thiết bị bằng sức người hay ngựa thồ. Trong khi đó, số lượng thuê bao ít, doanh thu không đủ bù chi phí. Đó là lý do ở nhiều bản làng, sóng viễn thông vẫn chập chờn, internet tốc độ thấp, khiến việc tiếp cận thông tin của bà con gặp nhiều hạn chế.

Câu hỏi đặt ra nếu chỉ tính lợi nhuận, liệu có doanh nghiệp nào sẵn sàng đầu tư? Câu trả lời là không. Chính vì thế, Nhà nước xác định phát triển hạ tầng viễn thông ở vùng sâu, vùng xa không chỉ vì mục tiêu kinh tế mà còn vì an sinh xã hội và sự phát triển cộng đồng. Internet trở thành “cầu nối tri thức”, đi cùng với con đường bê tông, đường điện, mang lại cơ hội tiếp cận dịch vụ công trực tuyến, thương mại điện tử, học tập từ xa hay khám chữa bệnh online cho đồng bào dân tộc thiểu số. Những giá trị này không thể đo đếm đơn thuần bằng tiền.

Theo các chuyên gia, mô hình hiệu quả nhất chính là sự kết hợp công – tư. Nhà nước đầu tư một phần, doanh nghiệp tham gia một phần, cộng đồng có trách nhiệm gìn giữ và khai thác hạ tầng. Thực tế cho thấy, các gói cước viễn thông giá rẻ, thiết bị thông minh chi phí thấp dành cho học sinh, hộ nghèo đã mang lại hiệu quả rõ rệt. Ở nhiều bản làng Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, chỉ cần một chiếc smartphone giá rẻ, cả gia đình đã có thể kết nối với thế giới, tìm hiểu kỹ thuật sản xuất, bán nông sản qua mạng xã hội hay tham gia các lớp học trực tuyến.

Rõ ràng, khi doanh nghiệp đặt lợi ích cộng đồng lên trên lợi nhuận trước mắt, họ nhận lại niềm tin và sự gắn bó lâu dài. Mỗi cột sóng vươn lên nơi biên giới, mỗi đường cáp quang trải đến thôn bản không chỉ là hạ tầng kỹ thuật, mà còn là nhịp cầu gắn kết đất nước, đưa đồng bào vùng cao tiến kịp với thời đại số.

Dưới góc nhìn của chuyên gia công nghệ viễn thông, ông Dương Ngô Anh cho hay, đặc thù địa hình vùng sâu, vùng xa – núi cao, rừng sâu, sông suối chia cắt – khiến việc vận chuyển thiết bị, kéo cáp quang, xây dựng trạm phát sóng rất khó khăn. Vào mùa mưa bão, hạ tầng càng dễ hư hại, dịch vụ bị gián đoạn. Thêm vào đó, mật độ dân cư thấp, số lượng thuê bao ít, nhu cầu dịch vụ còn hạn chế, dẫn đến doanh thu không đủ bù chi phí. Thậm chí có nơi đã lắp trạm phát sóng nhưng vì chưa có điện lưới nên không thể khai thác hết công suất.

Tuy nhiên, ông Dương Ngô Anh tin rằng những khó khăn này sẽ từng bước được tháo gỡ nhờ chính sách của Nhà nước, từ phân bổ ngân sách, quy hoạch hạ tầng, điều chỉnh giá, đến tạo môi trường thuận lợi về lâu dài. Điều quan trọng là phải có tầm nhìn dài hạn, ít nhất 5 – 10 năm, thay vì nhìn ngắn hạn.

Như vậy, có thể thấy khi phục vụ mục tiêu an sinh xã hội và phát triển cộng đồng, yếu tố lợi nhuận không phải lúc nào cũng đặt lên hàng đầu. Phổ cập viễn thông ở vùng khó khăn không thể chỉ đo đếm bằng lợi nhuận tài chính, mà cần coi đây là khoản đầu tư chiến lược, mang giá trị xã hội và lợi ích lâu dài. Nếu chỉ xét đến lợi nhuận, chắc chắn phần lớn doanh nghiệp sẽ e ngại. Nhưng trong tiến trình chuyển đổi số, không ai được phép bị bỏ lại phía sau.

Người dân vùng sâu, vùng xa phải được tiếp cận tri thức, giáo dục, y tế, thông tin kinh tế – xã hội qua các thiết bị thông minh. Internet giúp họ tham gia dịch vụ công trực tuyến, giảm chi phí đi lại, buôn bán nông sản online, tăng thu nhập và cải thiện đời sống. Vì vậy, Nhà nước và doanh nghiệp cần chung tay gánh vác, cùng mở “cao tốc thông tin” cho người nghèo bước vào kỷ nguyên số.

Nhà nước có thể đầu tư ban đầu, hỗ trợ trợ giá, miễn giảm thuế, tạo điều kiện để doanh nghiệp mạnh dạn tham gia. Doanh nghiệp, về phần mình, phải chấp nhận chia sẻ trách nhiệm cộng đồng, đồng hành cùng Nhà nước vì mục tiêu phát triển bền vững.

Phổ cập internet vùng cao cần “kịch bản riêng”

Đánh giá mô hình nào trong phổ cập internet và thiết bị thông minh cho người dân vùng sâu, vùng xa là hiệu quả nhất, Ông Vũ Hoàng Liên, Chủ tịch Hiệp hội Internet Việt Nam cho rằng, ngoài các biện pháp về hạ tầng và dịch vụ như ông Ngô Anh vừa nêu, điều quan trọng là các nhà cung cấp dịch vụ cần có một “kịch bản riêng” cho những vùng này. Không thể áp dụng một mô hình chung cho cả thành thị lẫn vùng cao, mà cần thiết kế các gói cước, phương án kỹ thuật, thiết bị phù hợp với khả năng chi trả và điều kiện thực tế của bà con.

Ở vùng nông thôn, miền núi, theo ông Vũ Hoàng Liên việc triển khai hạ tầng viễn thông cần một cách tiếp cận khác. Thay vì để các nhà mạng cạnh tranh trực tiếp, chúng ta có thể tính đến phương án phân định vùng phục vụ, gắn với trách nhiệm quốc gia và những mục tiêu kinh tế – chính trị rộng lớn hơn.

Nếu vẫn duy trì cạnh tranh tại những khu vực dân cư thưa thớt, chi phí cao, hiệu quả đầu tư thấp, thì đôi khi lại phản tác dụng. Vì vậy, cần có sự chỉ đạo thống nhất từ cơ quan quản lý nhà nước, cùng sự vào cuộc của chính quyền địa phương, để các doanh nghiệp viễn thông phân chia trách nhiệm, hỗ trợ lẫn nhau và cùng khai thác hiệu quả.

Ngoài hạ tầng, các nhà cung cấp dịch vụ nội dung số, giải trí, thương mại điện tử…  cũng nên có cơ chế chia sẻ lợi ích với vùng sâu, vùng xa. Chẳng hạn, họ có thể trích một phần lợi ích từ hoạt động marketing hay kinh doanh để quay trở lại hỗ trợ cộng đồng.

Việc chia sẻ lợi ích không chỉ ở khía cạnh trực tiếp bằng tiền, mà còn ở những giá trị gián tiếp: giúp người dân dễ dàng tiếp cận dịch vụ số, giảm chi phí giao dịch, nâng cao kỹ năng số và mở rộng cơ hội kinh tế. Những lợi ích gián tiếp này đôi khi mang lại động lực thực chất, bền vững hơn.

Do đó, cần một mô hình hợp tác liên kết toàn diện, không chỉ giữa các nhà mạng viễn thông hay dịch vụ trực tuyến, mà còn giữa các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng – từ logistic, vận tải, hàng hóa đến sản xuất, nhập khẩu. Khi chuỗi này được kết nối đồng bộ, giá trị tạo ra sẽ lớn hơn, góp phần thiết thực vào việc nâng cao đời sống và giảm nghèo cho bà con vùng nông thôn, miền núi.

Phổ cập internet và thiết bị thông minh đến vùng sâu, vùng xa không chỉ là giải pháp hạ tầng viễn thông, mà còn là đòn bẩy giảm nghèo bền vững. Khi bà con có thể tiếp cận tri thức, dịch vụ công, thương mại điện tử và cơ hội kinh tế số, khoảng cách phát triển giữa miền núi và miền xuôi sẽ dần thu hẹp.