Nghệ An: Bản làng thoát nghèo nhờ đồi chè Shan tuyết

Với người dân xã Huồi Tụ và Mường Lống, huyện Kỳ Sơn (Nghệ An), cây chè Shan tuyết không chỉ là kế sinh nhai, là con đường để từng bước thoát nghèo mà hơn thế đó còn là máu thịt và linh hồn của cả một miền biên viễn. Câu chuyện về những cây chè Shan tuyết tại Huồi Tụ là câu chuyện về nỗ lực không ngừng nghỉ bám đất, bám rừng để vươn lên của cộng đồng người dân tộc thiểu số nơi đây.

Hiện nay, hầu hết gia đình ở xã Huồi Tụ, huyện Kỳ Sơn đều trồng chè Shan tuyết. (Ảnh DH)

Thừa hưởng khí hậu núi cao quanh năm mát mẻ của Kỳ Sơn, với nhiều ngày có mây mù, nên từ năm 2003 cây chè Shan tuyết được Tổng đội Thanh niên xung phong 8 lấy giống từ tỉnh Bắc Cạn, Hà Giang đưa về trồng tại hai xã Mường Lống và Huồi Tụ, huyện Kỳ Sơn (Nghệ An), và chỉ sau 5 năm những búp chè xanh đầu tiên đã được thu hoạch. Chè Shan Tuyết ở Kỳ Sơn được trồng ở độ cao trên 2000 mét so với mặt biển, nơi mây mù phủ quanh năm của Kỳ Sơn nên đặc biệt thơm ngon.

Ông Phan Viết Lịch - Tổng đội trưởng Tổng đội Thanh niên xung phong 8 (TNXP) cho biết: Để đưa giống chè mới này về với Kỳ Sơn, cũng gian nan. Ngày hè, trong lúc trồng thí điểm, nhân giống, anh em phải xách từng can nước tưới cho từng bầu. Rồi khi chưa làm được nhà giàn, vườn ươm thì anh em phải nhường tấm bạt lợp nhà ăn để tạm che cho cây giống. Khi đã ươm thành công, lại phải đi từng bản, gõ từng nhà giới thiệu về giống chè mới cho bà con người Mông ở 2 xã Huồi Tụ và Mường Lống. Từ đó đến nay, gần 20 năm dưới những bàn tay cần mẫn của bà con người Mông, đồi chè Shan tuyết ở các xã Huồi Tụ, Mường Lồng, đã dần phủ xanh các nương rẫy phía Tây Bắc huyện Kỳ Sơn.

Đã qua những ngày đầu gian khó, hiện nay với giá đầu ra ổn định đã đưa cây chè Shan tuyết trở thành cây trồng chủ lực và là cây xóa đói giảm nghèo cho hàng trăm đồng bào dân tộc Mông ở huyện miền núi, biên giới khó khăn nhất của tỉnh Nghệ An.

Ông Phan Viết Lịch cho biết thêm, hiện tại, tổng diện tích trồng chè Shan tuyết ở 2 xã Huồi Tụ và Mường Lống khoảng 450ha. Năng suất đạt được cũng khá cao, diện tích trung bình từ 4,5 đến 5 tấn/ha, tuỳ vào tuổi thọ, mật độ của cây chè, theo từng năm. Nhờ được trồng ở những nơi có độ cao từ 1200-1.500m so với mực nước biển, lại có khí hậu mát mẻ nên chè Shan tuyết ở Kỳ Sơn có búp to, được các thương lái đánh giá chất lượng rất cao.

Thay vì những nương thuốc phiện ngút tầm mắt, nay ở Huồi Tụ và Mường Lống huyện Kỳ Sơn đã thay da đổi thịt, phủ một màu xanh mướt của những đồi chè Shan tuyết.

Ông Dềnh Vả Hùa, bản Huồi Khả, xã Huồi Tụ, huyện Kỳ Sơn cho biết, trước đây đồng bào dân tộc Mông chỉ trồng cây thuốc phiện, từ khi nhà nước cấm thì bà con đã chuyển sang trồng ngô, lúa nương nhưng năng suất thấp. “Nói chè Shan tuyết là cây xóa đói, giảm nghèo cho đồng bào dân tộc Mông là đúng, bởi người Mông đều sinh sống trên những ngọn đồi cao, khí hậu khắc nghiệt nên việc lựa chọn cây trồng phù hợp là rất khó khăn. Thế nhưng, nhờ trồng cây chè Shan tuyết mà cuộc sống bà con thay đổi. Hiện trong bản 100% gia đình đều trồng chè, nếu không có cây chè chắc bà con nơi đây sẽ nghèo đói mãi…”, ông Dềnh Vả Hùa nói.

Anh Dềnh Như Chò – người dân trồng chè lâu năm ở bản Huồi Khả, xã Huồi Tụ, cho biết, chè Shan tuyết không thích ánh nắng trực tiếp của mặt trời mà ưa sự mát mẻ nên bà con phải trồng thêm cây pơ mu để tạo bóng mát nhờ đó các đồi trọc cũng được phủ xanh. Trước đây, do giá chè thấp chỉ khoảng 5.000 đồng/kg chè búp tươi, nhiều hộ có ý định phá bỏ. Thế nhưng, những năm trở lại đây, giá chè ngày một nâng cao, thương lái về thu mua tận nhà nên bà con rất vui, yên tâm sản xuất. “Hiện nay, với giá 10.000 đồng/kg chè búp tươi, tính ra hơn 1ha chè bà thu về gần 60 triệu đồng/năm. Đối với đồng bào dân tộc Mông trên này, đây là số tiền rất lớn, đủ để trang trải cuộc sống gia đình, con cái có thể đến trường…” anh Dềnh Như Chò nói.

Kỳ Sơn phấn đấu, mỗi năm trồng mới từ 50 – 70 ha chè chất lượng cao với sản lượng tối thiểu từ 1.000 tấn chè búp tươi trở lên mỗi năm. Từ đó, mới có thể kêu gọi doanh nghiệp đầu tư xây dựng nhà máy ngay tại Kỳ Sơn.

Giám đốc Hợp tác xã nông nghiệp, sản xuất chè hữu cơ xã Huồi Tụ, bà Đặng Thị Hoa, cho biết “Hiện hợp tác xã chưa có dây chuyền chế biến thành phẩm mà chỉ sơ chế rồi bán cho các đơn vị khác. Tuy nhiên, chè Shan tuyết Huồi Tụ đã được khách hàng đánh giá chất lượng rất cao. Hiện tất cả chè đã qua sơ chế của đơn vị đã được một công ty ở Hà Nội bao tiêu. Hi vọng thời gian tới, địa phương sẽ kêu gọi được doanh nghiệp đầu tư xây dựng nhà máy chế biến, qua đó giúp người dân tăng thu nhập, ổn định cuộc sống…”.

Theo uỷ ban nhân dân xã Huồi Tụ, hiện xã có gần 200 ha đang cho thu hoạch. Với giá ổn định từ 9.000 - 10.000 đồng/kg chè búp tươi, mỗi ha chè cho thu nhập gần 50 triệu đồng, đây là nguồn thu nhập chính của nhiều gia đình ở đây. Nhờ trồng chè mà nhiều người dân đã có công việc ổn định góp phần xóa đói, giảm nghèo và hạn chế nạn phá rừng làm nương rẫy. Thời gian tới, xã tiếp tục tuyên truyền vận động người dân mở rộng diện tích, đồng thời, phấn đấu đưa chè Shan tuyết trở thành sản phẩm OCOP ngay trong năm 2022.

Ông Thò Bá Rê - Phó Chủ tịch uỷ ban nhân dân huyện Kỳ Sơn cho biết, Huyện Kỳ Sơn hiện có hơn 600ha chè, trong đó có khoảng 450ha chè Shan tuyết tập trung chủ yếu tại các xã Huồi Tụ, Mường Lống, Na Ngoi… cho thu hoạch đạt gần 1.400 tấn/năm. Huyện cũng đã thông qua đề án phát triển cây trồng chủ lực theo hướng sản xuất hàng hóa gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm theo tiêu chuẩn OCOP giai đoạn 2021 - 2025; trong đó, chè Shan tuyết là cây trồng chủ lực.

Huyện Kỳ Sơn phấn đấu, mỗi năm trồng mới từ 50 – 70 ha chè chất lượng cao với sản lượng tối thiểu từ 1.000 tấn chè búp tươi trở lên mỗi năm. Từ đó, mới có thể kêu gọi doanh nghiệp đầu tư xây dựng nhà máy ngay tại Kỳ Sơn.

Cũng theo ông Thò Bá Rê, hiện xã Huồi Tụ đang phấn đấu đưa chè Shan tuyết trở thành sản phẩm OCOP ngay trong năm 2022.