Từ cây trồng đặc sản đến sinh kế bền vững

Sơn La hiện có gần 20.000 ha nhãn, sản lượng khoảng 155.000 tấn/năm, đóng vai trò trung tâm vùng Trung du và miền núi phía Bắc. Trong đó, nhãn Ánh Vàng 205 – công bố năm 2021 – nhanh chóng khẳng định ưu thế vượt trội: quả to, mẫu mã đẹp, cùi dày giòn ngọt, năng suất ổn định từ năm thứ 5, hiệu quả kinh tế cao hơn 20–30% so với giống phổ biến. Năm 2023, giống này được cấp Bằng bảo hộ giống cây trồng, mở ra cơ hội phát triển lâu dài.

Trung tâm Khuyến nông quốc gia từ năm 2023 triển khai mô hình “Xây dựng và phát triển Nhãn Ánh Vàng 205 theo VietGAP tại Sơn La”, với 50 ha (35 ha trồng mới, 15 ha ghép cải tạo). Kết quả cho thấy cây sinh trưởng tốt, chống chịu gió bão, năng suất trung bình 15 tấn/ha, giá bán 50.000–60.000 đồng/kg, cho doanh thu 700–900 triệu đồng/ha, cao hơn tối thiểu 25% so với các giống khác. Đây là minh chứng rõ ràng cho giá trị kinh tế, góp phần nâng cao thu nhập, giảm nghèo bền vững cho nông dân.

Trong quá trình triển khai, hệ thống khuyến nông đóng vai trò cầu nối chuyển giao kỹ thuật, xây dựng mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, hỗ trợ liên kết tiêu thụ. Nhờ đó, nhiều HTX như Hoa Mười, Xoài Sông Mã, Hoàng Hải đã đưa sản phẩm vào các kênh phân phối trong và ngoài tỉnh. Mô hình “nông dân dạy nông dân” cũng lan tỏa mạnh mẽ, hình thành đội ngũ nông dân kỹ thuật, tạo nền tảng nhân rộng cây trồng giảm nghèo, làm giàu bền vững.

Định hướng phát triển – từ thoát nghèo đến vươn ra thế giới

Để nhãn Ánh Vàng 205 thực sự trở thành cây trồng chủ lực giúp nông dân làm giàu, Sơn La tập trung nhân rộng diện tích, hình thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung đủ lớn cho xuất khẩu. Các HTX, tổ hợp tác được xác định là hạt nhân liên kết chuỗi, gắn kết chặt chẽ với nhà khoa học, khuyến nông, nông dân, doanh nghiệp, chia sẻ lợi ích hài hòa, giảm thiểu rủi ro.

Tỉnh định hướng xây dựng và quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói theo chuẩn VietGAP, GlobalGAP, đáp ứng yêu cầu thị trường cao cấp. Song song, sản phẩm sẽ được quảng bá qua hội nghị, hội chợ, sàn thương mại điện tử, tiến tới xây dựng thương hiệu quốc gia, gắn với thương hiệu trái cây Việt Nam. Các sự kiện thường niên như Lễ hội nhãn Ánh Vàng Sơn La không chỉ thúc đẩy tiêu thụ mà còn đưa sản phẩm trở thành biểu tượng văn hóa – du lịch địa phương.

Ứng dụng công nghệ mới như tưới nhỏ giọt, xử lý ra hoa tập trung, quản lý dịch hại tổng hợp, cùng hệ thống chuyển đổi số trong quản lý vùng trồng, nhật ký điện tử sẽ nâng cao hiệu quả sản xuất. Hạ tầng sơ chế, bảo quản, chế biến sâu cũng được khuyến khích đầu tư, gia tăng giá trị sản phẩm và tạo thêm nhiều việc làm tại chỗ. Việc gắn phát triển nhãn với chế biến và du lịch sinh thái nông nghiệp cũng được coi là giải pháp tạo “đa giá trị” cho Nhãn Ánh Vàng 205.

Để nhãn Ánh Vàng 205 trở thành sản phẩm chủ lực, cần sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, ngành, doanh nghiệp và nông dân. Theo đó, về phía Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần tiếp tục hoàn thiện chính sách hỗ trợ, bố trí kinh phí mở rộng diện tích, xây dựng mã số vùng trồng, chỉ dẫn địa lý, thương hiệu quốc gia.

Về phía địa phương, cần ban hành chính sách khuyến khích các HTX và hộ dân mở rộng diện tích trồng nhãn Ánh Vàng 205. Tăng cường hỗ trợ về vốn, kỹ thuật, quản trị để HTX thực sự trở thành hạt nhân trong liên kết chuỗi giá trị. Đẩy mạnh xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm gắn với du lịch sinh thái, tạo động lực xây dựng thương hiệu bền vững.

Đối với doanh nghiệp, cần tham gia liên kết chuỗi một cách bền vững thông qua hợp đồng bao tiêu dài hạn, đồng hành cùng nông dân và HTX trong sản xuất, tiêu thụ. Chủ động đầu tư công nghệ chế biến sâu như sấy nhãn, long nhãn, nhãn đóng hộp, nước ép, sản phẩm OCOP… nhằm nâng cao giá trị gia tăng, đa dạng hóa sản phẩm phục vụ thị trường.

Đối với nông dân và hợp tác xã cần tuân thủ nghiêm quy trình kỹ thuật sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, duy trì nhật ký sản xuất, bảo đảm an toàn thực phẩm. Chủ động tham gia tập huấn, tiếp nhận chuyển giao công nghệ; phát huy mô hình “nông dân dạy nông dân” để lan tỏa kinh nghiệm, tạo nền tảng nhân rộng nhãn Ánh Vàng 205 một cách bền vững.

Với định hướng này, nhãn Ánh Vàng 205 không chỉ là cây trồng đặc sản mà còn là “cây thoát nghèo, cây làm giàu”, mở ra tương lai mới cho nông nghiệp Sơn La và vùng Trung du – miền núi phía Bắc.