Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng tốc hoàn thành mục tiêu chương trình giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, nhiều câu hỏi đặt ra về hiệu quả thực thi chính sách, vai trò của cơ quan giám sát, cũng như giải pháp khơi thông nguồn lực trong thời gian tới. Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Phạm Hồng Đào, Phó Chánh Văn phòng, Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Công tác giảm nghèo nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước

- Thưa ông, ông có thể chia sẻ thêm về những kết quả nổi bật mà Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững đã đạt được trong thời gian qua?

Ông Phạm Hồng Đào: Trước khi nói về kết quả đã đạt được trong thời gian qua, tôi xin nhấn mạnh thêm một số điểm. Đầu tiên, phải khẳng định rằng công tác giảm nghèo luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước. Điều này thể hiện ở hệ thống chính sách giảm nghèo thường xuyên và nhất là Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững. Các chính sách thường xuyên đảm bảo hỗ trợ thiết yếu cho người dân nghèo như: Y tế, giáo dục, tiền điện, tiền nước… Đây chính là nền tảng cơ bản giúp giảm bớt gánh nặng và tạo điều kiện để người nghèo ổn định cuộc sống.

Song song với đó, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 được thiết kế như một chương trình đầu tư công tổng hợp, nhằm cộng hưởng với chính sách thường xuyên để đạt được mục tiêu Quốc hội và Chính phủ giao. Chương trình này được Quốc hội phê duyệt vốn cả giai đoạn, hằng năm Thủ tướng Chính phủ giao chi tiết cho các bộ, ngành, địa phương triển khai, tạo thành cơ chế thống nhất từ Trung ương đến cơ sở.

Điểm đáng chú ý là bên cạnh hỗ trợ trực tiếp, chương trình còn tập trung đầu tư vào sinh kế, tạo việc làm và nâng cao năng lực sản xuất. Thực tế đã hình thành hơn 10.000 mô hình sinh kế, góp phần tạo việc làm cho hàng triệu lao động nghèo, cận nghèo và mới thoát nghèo. Cùng với đó, hơn 2.500 công trình hạ tầng thiết yếu được xây dựng, làm thay đổi bộ mặt kinh tế - xã hội ở nhiều vùng khó khăn.

Nhờ vậy, chỉ số quan trọng nhất là tỷ lệ hộ nghèo đa chiều đã duy trì mức giảm 1 - 1,5%/năm; riêng vùng đồng bào dân tộc thiểu số giảm khoảng 3%/năm; ở các huyện nghèo (trước thời gian sáp nhập địa giới hành chính) giảm từ 4 - 5%/năm. Những kết quả này cho thấy mục tiêu giảm nghèo đã và đang đi đúng hướng, mang tính bền vững hơn trước.

“Lá chắn” bảo đảm cho từng đồng vốn đến đúng nơi, đúng chỗ

- Trong tiến trình triển khai, ông đánh giá thế nào về vai trò của các cơ quan kiểm toán, giám sát trong việc bảo đảm hiệu quả chính sách giảm nghèo?

Ông Phạm Hồng Đào: Giám sát và đánh giá là nội dung không thể thiếu khi thiết kế và thực thi bất kỳ chương trình đầu tư quốc gia nào, trong đó có chương trình giảm nghèo bền vững. Đây là trách nhiệm quản lý nhà nước, đồng thời cũng là yêu cầu để đảm bảo tính công khai, minh bạch, nguồn lực đến đúng đối tượng thụ hưởng.

Thực tế cho thấy, công tác giám sát được thực hiện thường xuyên bởi các bộ, ngành, địa phương, song bên cạnh đó có sự tham gia rất quan trọng của các cơ quan độc lập như Kiểm toán Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội.

Riêng Kiểm toán Nhà nước đã tiến hành kiểm toán Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo trong năm 2022, kéo dài sang 2023. Qua kiểm toán, nhiều vấn đề tồn tại đã được chỉ ra: từ khâu xây dựng chính sách, tổ chức thực hiện đến phân bổ, quản lý và sử dụng vốn. Trên cơ sở kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước, các cơ quan có thẩm quyền đã ban hành văn bản điều chỉnh kịp thời. Chẳng hạn, Quốc hội ban hành Nghị quyết 111/2024/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia; Chính phủ đã ban hành Nghị định số 38/2023/NĐ-CP về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 27/2022/NĐ-CP quy định cơ chế quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia… Những điều chỉnh này đã tháo gỡ khó khăn cho các địa phương trong phân bổ vốn, quản lý tài sản hình thành sau dự án, phân cấp, phân quyền…

Có thể nói, nhờ sự vào cuộc của các cơ quan giám sát, nguồn lực được khơi thông, việc thực hiện mục tiêu giảm nghèo được minh bạch, hiệu quả hơn. Vai trò đồng hành của Quốc hội, Kiểm toán Nhà nước và các tổ chức giám sát xã hội chính là “lá chắn” bảo đảm cho từng đồng vốn đến đúng nơi, đúng chỗ.

Tiếp tục hoàn thiện cơ chế pháp lý

- Với vai trò cơ quan đầu mối triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, ông có đề xuất gì để phát huy hơn nữa sự đóng góp của các cơ quan kiểm toán, giám sát trong giai đoạn tới?

Ông Phạm Hồng Đào: Như tôi đã nói, vai trò giám sát độc lập là vô cùng quan trọng. Các cơ quan này đã chỉ ra bất cập, hạn chế, từ đó giúp điều chỉnh chính sách kịp thời, góp phần hoàn thành mục tiêu.

Trong giai đoạn tới, chúng tôi kiến nghị cần tiếp tục đẩy mạnh phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan chủ trì chương trình, các bộ ngành, địa phương với Kiểm toán Nhà nước và các đơn vị giám sát độc lập khác. Có như vậy, việc quản lý và sử dụng nguồn lực mới đạt hiệu quả cao nhất, không chỉ trong giai đoạn hiện tại mà cả những giai đoạn sau nếu chương trình được cấp thẩm quyền phê duyệt để tiếp tục triển khai.

Bên cạnh đó, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế pháp lý, tạo điều kiện để công tác giám sát và kiểm toán thực hiện thường xuyên, liên tục, bảo đảm tính khách quan. Đây chính là chìa khóa để giảm nghèo không chỉ đạt chỉ tiêu ngắn hạn mà còn bền vững, lâu dài.

- Xin cảm ơn ông!

Theo thống kê, tổng nhu cầu vốn thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 là 75.000 tỷ đồng (gồm ngân sách Trung ương, địa phương và huy động hợp pháp khác). Bên cạnh đó, nguồn vốn tín dụng chính sách xã hội đã giúp gần 6,3 triệu hộ vượt ngưỡng nghèo; giải quyết việc làm cho 5,9 triệu lao động; hàng triệu học sinh, sinh viên được hỗ trợ vay vốn học tập và khởi nghiệp. Kết quả, tính đến hết tháng 3/2025, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều trên cả nước còn 1,93%, giảm mạnh so với mức 5,2% đầu giai đoạn 2021 - 2025.