Tỉnh Yên Bái đưa đặc sản thành cây chủ lực giảm nghèo

Từ cây rừng đến sản phẩm chủ lực vùng cao

Khi sương sớm còn giăng đầy trên những dãy núi Mù Cang Chải, những cây táo mèo đã lặng lẽ đâm chồi, đơm hoa, bền bỉ như chính cuộc sống của người dân nơi đây. Loài cây từng mọc dại bên rìa rừng, quả nhỏ, chua gắt, từng bị lãng quên giữa bao loài cây ăn quả khác, nay đã có một vị trí đáng kể trong đời sống kinh tế và văn hóa của người Mông Yên Bái.

Tỉnh Yên Bái hiện có hơn 1.200 ha diện tích trồng táo mèo, tập trung chủ yếu tại các huyện vùng cao như Mù Cang Chải, Trạm Tấu và Văn Chấn. Đây là những nơi có khí hậu, thổ nhưỡng đặc thù để loại cây này sinh trưởng. Sản lượng bình quân đạt khoảng 1.700 tấn quả tươi mỗi năm, đem lại nguồn thu hàng trăm tỷ đồng cho người dân địa phương.

Trong những năm gần đây, địa phương đã xác định cây táo mèo là một trong những cây trồng chủ lực giúp xóa đói, giảm nghèo và phát triển kinh tế vùng cao. Từ chỗ chỉ khai thác quả rừng tự nhiên, nay người dân đã chuyển sang trồng táo mèo theo hướng bài bản, có sự hỗ trợ về kỹ thuật, giống cây và bao tiêu đầu ra.

Táo mèo không chỉ là cây xóa đói” mà đang từng bước trở thành “cây làm giàu” của đồng bào Mông. Ảnh: Ngọc Hoa

Nhiều hộ đã mạnh dạn mở rộng diện tích, áp dụng mô hình thâm canh hữu cơ, ghép cải tạo cây giống để nâng cao năng suất, chất lượng. Đặc biệt, một số hộ gia đình có diện tích lớn có thể thu về từ 200 đến 500 triệu đồng mỗi năm, con số chưa từng dám nghĩ tới trước đây. Táo mèo không chỉ còn là “cây xóa đói”, táo mèo đang từng bước trở thành “cây làm giàu” của đồng bào Mông nơi đây. Nhiều hộ gia đình ở Trạm Tấu, Mù Cang Chải đã mở rộng diện tích trồng theo hướng thâm canh, ghép giống cải tiến, áp dụng kỹ thuật canh tác hữu cơ để tăng năng suất và chất lượng quả, từng bước hình thành vùng nguyên liệu tập trung cho chế biến sâu.

Không dừng lại ở trồng trọt và bán thô, nhiều hợp tác xã và doanh nghiệp tại Yên Bái đã mạnh dạn đầu tư vào chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm từ táo mèo, đưa loài quả hoang dã này bước vào thị trường với hình ảnh mới: sang trọng, tiện dụng, giá trị cao.

Trao đổi với Báo Công Thương, chị Nguyễn Thị Thanh Hương, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Chế biến, Kinh doanh Tổng hợp Long Đạt (tỉnh Yên Bái) cho biết: “HTX chúng tôi đã nghiên cứu và sản xuất thành công Trà Táo Mèo dạng bột hòa tan có tác dụng giải khát, bồi bổ cơ thể, an thần và hỗ trợ tiêu hóa. Bên cạnh đó, HTX cũng đa dạng hóa các dòng sản phẩm khác từ quả táo mèo như ô mai sấy khô, rượu táo mèo truyền thống… phù hợp với nhiều đối tượng tiêu dùng, từ người dân địa phương đến du khách và thị trường thành phố."

Ngoài ra, chị Hương chia sẻ thêm, việc phát triển táo mèo theo hướng hàng hóa không chỉ giúp tăng giá trị kinh tế mà còn góp phần gìn giữ văn hóa, tri thức bản địa của đồng bào dân tộc Mông. Mỗi năm, HTX Long Đạt thu mua hàng trăm tấn táo mèo tươi từ bà con người Mông ở các xã vùng cao như Mù Cang Chải, Trạm Tấu, tạo thu nhập ổn định cho hàng chục hộ dân.

Chị Nguyễn Thị Thanh Hương, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Chế biến, Kinh doanh Tổng hợp Long Đạt (tỉnh Yên Bái). Ảnh: Ngọc Hoa

“Chúng tôi không chỉ mua sản phẩm, mà còn đồng hành cùng người dân từ khâu canh tác, thu hái đến sơ chế, bảo quản. Khi người dân thấy đầu ra rõ ràng, họ sẽ có động lực chăm sóc vườn cây hơn, và từ đó hình thành một chuỗi giá trị bền vững”, chị Nguyễn Thị Thanh Hương cho biết.

Từ mô hình của HTX Long Đạt, có thể thấy rõ hiệu quả của việc tổ chức lại sản xuất theo chuỗi: từ vùng nguyên liệu đến chế biến, từ bao tiêu đến xúc tiến thương mại. Việc HTX đứng ra làm cầu nối không chỉ giúp nông dân thoát cảnh bị thương lái ép giá, mà còn nâng cao chất lượng, mẫu mã, truy xuất nguồn gốc và tiếp cận các kênh tiêu thụ lớn hơn.

Cần một chiến lược bài bản

Để cây táo mèo thực sự phát huy vai trò chủ lực trong phát triển kinh tế vùng cao, tỉnh Yên Bái cần triển khai một chiến lược bài bản, dài hơi và đa ngành, từ quy hoạch vùng nguyên liệu đến tổ chức sản xuất, chế biến sâu và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Theo đó, việc quy hoạch lại vùng trồng táo mèo theo hướng tập trung, bền vững là nhiệm vụ cấp thiết. Cần khoanh vùng những khu vực có điều kiện sinh thái phù hợp như Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Văn Chấn để hình thành các vùng nguyên liệu ổn định, tránh tình trạng trồng tràn lan, tự phát. Kết hợp với đầu tư đồng bộ về giống cây trồng, chuyển giao kỹ thuật canh tác hữu cơ, ghép cải tạo cây cũ, nâng cao năng suất và chất lượng quả.

Tỉnh Yên Bái hiện có hơn 1.200 ha diện tích trồng táo mèo, tập trung chủ yếu tại các huyện vùng cao như Mù Cang Chải, Trạm Tấu và Văn Chấn. Ảnh: Hoàng Hữu

Đặc biệt, cần đẩy mạnh chế biến sâu, phát triển các sản phẩm như trà, rượu, thực phẩm chức năng, đồng thời hỗ trợ HTX, doanh nghiệp đầu tư công nghệ, bảo quản sau thu hoạch và kết nối thị trường.

Táo mèo, thứ quả nhỏ bé từng lẩn khuất giữa rừng sâu gió hút giờ đã khoác lên mình một vị thế mới: biểu tượng cho nỗ lực vươn lên, cho sự đổi thay bền bỉ nơi đại ngàn Yên Bái. Những người Mông từng quen với nương ngô, củ sắn, nay có thể tự hào vì chính “cây nhà, trái núi” cũng đã góp mặt trên bàn trà phố thị, trong giỏ quà Tết, trong siêu thị hiện đại, thậm chí bước ra thị trường quốc tế.

Đưa táo mèo thành cây chủ lực không chỉ là mục tiêu kinh tế, mà còn là một lựa chọn mang tầm nhìn: phát triển từ bản sắc, làm giàu từ truyền thống. Khi chính sách đúng đắn gặp tinh thần tự lực của người dân, núi rừng không còn là nơi khởi nguồn nghèo khó, mà chính là nơi ươm mầm những mùa quả ngọt, cho hiện tại an yên và một tương lai tươi sáng.