Dệt thổ cẩm – Dệt nên hành trình giảm nghèo bền vững

Dệt thổ cẩm – Giữ hồn văn hóa, mở lối sinh kế bền vững

Trong hành trình tìm lời giải cho bài toán giảm nghèo bền vững ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, không ít địa phương đã chọn con đường gắn với truyền thống – phát huy giá trị bản địa để tạo nên sức bật mới. Ở xã Chiềng Châu, huyện Mai Châu (tỉnh Hòa Bình), nghề dệt thổ cẩm không chỉ là dấu ấn văn hóa, mà đã và đang trở thành “chìa khóa” để phụ nữ vươn lên thoát nghèo, làm giàu một cách bền vững.

Thổ cẩm – thứ vải được dệt nên từ đôi tay tài hoa của người phụ nữ dân tộc Thái – từ bao đời nay vốn chỉ để mặc trong dịp lễ hội, làm quà biếu hay để giữ gìn truyền thống. Nhưng hôm nay, dưới góc nhìn mới, những tấm vải đầy sắc màu ấy đã bước ra khỏi bản làng, trở thành sản phẩm kinh tế, du lịch và văn hóa, giúp người dân có thêm thu nhập, tạo thêm việc làm, khơi dậy niềm tự hào dân tộc.

Bà Vì Thị Oanh – Giám đốc Hợp tác xã Dệt thổ cẩm và Dịch vụ du lịch Chiềng Châu. Ảnh: Ngọc Hoa

Dệt thổ cẩm không đơn thuần là công việc thủ công – đó là nghệ thuật. Mỗi họa tiết, mỗi đường kim mũi chỉ là một phần của ngôn ngữ hình ảnh truyền thống, kể lại câu chuyện của bản làng, núi rừng, tín ngưỡng và tâm hồn người Thái. Không có bản thiết kế sẵn, mọi chi tiết đều được hình thành từ trí nhớ, từ ký ức và đôi bàn tay tài hoa của người dệt. Nghề dệt đòi hỏi sự tỉ mỉ, nhẫn nại và cả niềm đam mê cháy bỏng.

Trong số những người đang lặng lẽ góp phần làm nên bước chuyển ấy, bà Vì Thị Oanh – Giám đốc Hợp tác xã Dệt thổ cẩm và Dịch vụ du lịch Chiềng Châu là một tấm gương điển hình.

Xuất thân từ một gia đình có truyền thống dệt thổ cẩm, bà Oanh thấu hiểu giá trị của nghề, đồng thời chứng kiến cảnh nhiều chị em quanh mình bỏ nghề vì không bán được sản phẩm, không có đầu ra, không đủ sống. Bà quyết tâm thay đổi điều đó. Bằng vốn kiến thức, sự kiên trì và một tấm lòng tha thiết với cộng đồng, bà cùng các thành viên thành lập hợp tác xã, đưa nghề dệt trở lại – nhưng lần này, là để sống được, làm giàu được, và làm chủ được tương lai.

“Tôi luôn tin rằng nếu giúp một người phụ nữ có việc làm, tức là đang giúp cả một gia đình có cơ hội vươn lên” – bà Oanh chia sẻ giản dị nhưng đầy sức nặng. Với bà, nghề dệt không chỉ là cứu cánh kinh tế, mà còn là cách giữ gìn bản sắc, văn hóa.

Từ vài khung cửi ban đầu, đến nay hợp tác xã của bà đã tạo việc làm ổn định cho hơn 20 phụ nữ địa phương, chưa kể hàng chục chị em nhận việc làm tại nhà, được đào tạo nghề, được tiếp cận thị trường và các kênh bán hàng hiện đại. Không chỉ dệt vải, các chị còn dệt cả niềm tin, tự tin giao tiếp, giới thiệu sản phẩm, tham gia hội chợ, xây dựng thương hiệu. Hợp tác xã đã đưa sản phẩm đến các tỉnh, thành trong cả nước, tham gia các chương trình xúc tiến và đưa thổ cẩm Chiềng Châu lên bản đồ du lịch cộng đồng.

Những tấm thổ cẩm vẫn đang được dệt mỗi ngày không chỉ bằng tay, mà bằng cả niềm kiêu hãnh của người phụ nữ Thái. Ảnh: Ngọc Hoa

“Trước đây, chị em chủ yếu dệt theo thói quen truyền thống, chưa quan tâm đến xu hướng thị trường. Giờ đây, chúng tôi chú trọng hơn đến thiết kế, màu sắc, mẫu mã phù hợp với nhu cầu của khách hàng hiện đại. Sản phẩm cũng được cải tiến thành nhiều mặt hàng như túi xách, ví, khăn choàng, đồ lưu niệm… để có thể tiêu thụ quanh năm” – bà Oanh cho biết.

Đổi thay không chỉ ở thu nhập, mà ở tư duy và niềm tin

Nhiều chị em phụ nữ ở Chiềng Châu từng e dè, khép mình vì nghèo khó, giờ đã tự tin đứng lên làm chủ. Những ngôi nhà được sửa sang, những đứa trẻ được đến trường đều đặn, và đặc biệt, là sự thay đổi trong tư duy: không trông chờ, không ỷ lại, mà tự lực vươn lên từ chính giá trị văn hóa của dân tộc mình.

Diện mạo xã Chiềng Châu cũng vì thế mà đổi thay. Không chỉ sáng hơn về hạ tầng, mà sáng lên từ tinh thần khởi nghiệp của người dân. Từ những tấm vải thổ cẩm truyền thống, người dân nơi đây đang bước từng bước vững chắc trên con đường giảm nghèo có chiều sâu – tự chủ – tự tin – bền vững.

Không dừng lại ở nghề dệt, bà Oanh và hợp tác xã còn kết hợp phát triển du lịch cộng đồng, đưa khách đến thăm xưởng dệt, trải nghiệm dệt vải, thưởng thức ẩm thực, văn hóa dân tộc Thái. Đó là cách kết nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa và kinh tế, để thổ cẩm không còn là câu chuyện của quá khứ mà trở thành một phần sống động của hiện tại và tương lai.

Ở nơi tưởng chừng chỉ có núi cao mây phủ, những tấm thổ cẩm vẫn đang được dệt mỗi ngày không chỉ bằng tay, mà bằng cả niềm kiêu hãnh của người phụ nữ Thái. Từng sợi chỉ, từng đường hoa văn là chứng tích sống động của bản sắc dân tộc, là hành trình nối quá khứ với tương lai.

Sản phẩm dệt thổ cẩm được sản xuất theo phong cách truyền thống bằng khung cửi. Ảnh: Ngọc Hoa

Nhưng để những khung cửi không chỉ reo vui trong vài bản làng, mà thực sự trở thành ngành sinh kế bền vững cần nhiều hơn sự vào cuộc của các cấp, ngành và những chính sách tín dụng đặc thù cho hợp tác xã vùng cao. Đặc biệt, cần kết nối thương mại điện tử, mở lối cho sản phẩm thổ cẩm chạm đến tay người tiêu dùng toàn cầu.

Và trên hết, cần nhìn nhận những người như bà Oanh không chỉ là “người giữ nghề”, mà là người kiến tạo tương lai văn hóa và sinh kế địa phương. Bởi trong mỗi tấm thổ cẩm, không chỉ có cái đẹp – mà có cả một chiến lược phát triển vùng bền vững, dựa trên nội lực, niềm tin và sự tự chủ của chính cộng đồng.

Nếu hôm nay ta tiếp sức cho những khung cửi ấy, mai sau, chính chúng ta sẽ có một nền kinh tế văn hóa đa dạng, kiêu hãnh và độc đáo giữa dòng chảy toàn cầu.