Từ nỗi sợ công nghệ đến hành trình thoát nghèo

Trong hành trình tìm lời giải cho bài toán giảm nghèo bền vững ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, công nghệ số không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn trở thành chiếc chìa khóa mở ra cánh cửa của cơ hội.

Thực tế ở nhiều địa phương miền núi cho thấy, khi phụ nữ, những người vốn được coi là “yếu thế kép” cả về kinh tế lẫn xã hội được trang bị kỹ năng số, mọi rào cản dường như được gỡ bỏ. Từ sự rụt rè, e ngại ban đầu trước chiếc điện thoại thông minh, nhiều người đã bước ra khỏi vòng luẩn quẩn của nghèo khó, mạnh dạn khởi nghiệp, kết nối thị trường, thay đổi vị thế trong gia đình và cộng đồng.

Nhưng hành trình này không dễ dàng. Với nhiều phụ nữ dân tộc thiểu số, “mù công nghệ” từng là nỗi sợ thầm lặng, khiến họ không chỉ mất đi cơ hội học tập, giao tiếp, tiếp cận dịch vụ công mà còn có nguy cơ bị bỏ lại phía sau ngay trên chính quê hương mình.

Trong bối cảnh đó, những chương trình hành động như Dự án “Thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em” (Dự án 8) thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã trở thành “cứu cánh”. Tập huấn kỹ năng số, hướng dẫn sử dụng dịch vụ công trực tuyến, mở ra con đường mới để phụ nữ miền núi chủ động vươn lên, thoát khỏi bóng tối của sự lạc hậu công nghệ.

Trước đây, khi bắt đầu triển khai Dự án 8, một lớp tập huấn kỹ năng số ở xã vùng cao thường mở ra bằng khung cảnh quen thuộc, những người phụ nữ dân tộc ngồi lặng lẽ, đôi bàn tay chai sạn cầm chiếc điện thoại như cầm “vật thể lạ”. Họ ngại chạm, sợ ấn nhầm, sợ làm hỏng máy. Nhiều chị còn đưa theo con để “cầm tay chỉ việc”, nhờ chúng bấm hộ những thao tác cơ bản. Hình ảnh ấy cho thấy sự thiếu hụt kỹ năng số đã từng bước âm thầm đẩy phụ nữ vùng cao ra ngoài vòng xoáy phát triển của xã hội hiện đại.

Không biết tra cứu thông tin y tế, không nắm được chính sách an sinh xã hội, không thể tự đăng ký học online cho con, không thực hiện được dịch vụ công trực tuyến… tất cả những khoảng trống ấy biến họ thành người phụ thuộc trong chính những quyết định liên quan đến cuộc sống hằng ngày. Khi cơ hội khởi nghiệp cũng gắn liền với thương mại điện tử, việc chậm tiếp cận kỹ năng số khiến phụ nữ vùng cao mất đi lợi thế, không thể tiếp cận thị trường online, một dư địa rộng lớn cho việc bán hàng, trao đổi kinh nghiệm, học nghề.

Nhưng chỉ vài năm qua, với sự thúc đẩy mạnh mẽ của Chính phủ và địa phương, thực tế đã đổi thay. Tại Lào Cai, cùng với tiến trình chuyển đổi số, việc ứng dụng công nghệ được coi là điều kiện thiết yếu để người dân tiếp cận dịch vụ công và chính sách an sinh xã hội. Các cấp hội phụ nữ trong tỉnh, thông qua Dự án 8, đã mở nhiều lớp tập huấn kỹ năng số, cử cán bộ bám cơ sở, xây dựng tổ truyền thông cộng đồng, phối hợp với đoàn thanh niên, các tổ chức xã hội đến từng hộ gia đình hướng dẫn sử dụng dịch vụ công trực tuyến. Sự vào cuộc đồng bộ ấy đã giúp nhiều phụ nữ dân tộc thiểu số từng bước “xóa mù công nghệ”, tìm thấy cơ hội thay đổi cuộc sống.

Câu chuyện của chị Sần Thị Bích ở xã Mường Khương là một minh chứng. Gia đình chị có hơn 7.000 gốc quýt, mỗi mùa thu hoạch phải thuê thêm nhân công, nhưng bán lẻ ở chợ theo cách truyền thống lại không tiêu thụ kịp sản lượng. Trước đây, chiếc điện thoại thông minh với chị chỉ dùng để gọi và nghe. Facebook, zalo, mã QR hay livestream bán hàng đều là khái niệm xa lạ. Thế nhưng từ khi được tập huấn, chị Bích đã biến công nghệ thành “cánh tay phải” cho kinh tế gia đình. Từ việc livestream bán quýt đến chốt đơn online, sản phẩm của chị đã vượt khỏi lũy tre làng, đến với khách hàng khắp các tỉnh, thành. Quả quýt Mường Khương nhờ đó mà có chỗ đứng vững chắc hơn trên thị trường.

Không chỉ chị Bích, nhiều hội viên phụ nữ dân tộc thiểu số ở Lào Cai đã học cách lên mạng tra cứu kỹ thuật trồng trọt, kết nối tiêu thụ sản phẩm, tham gia các nhóm chia sẻ kinh nghiệm làm ăn. Chỉ với một chiếc điện thoại, họ đã có thể mở ra cả một chân trời tri thức và cơ hội, tự tin hơn trong phát triển kinh tế gia đình, khẳng định vị thế trong cộng đồng.

Nếu nhìn rộng ra, thành công ấy còn được khắc họa rõ nét qua câu chuyện của Tẩn Thị Shu, cô gái dân tộc Mông sáng lập Sapa O’Chau. Từ một hướng dẫn viên du lịch trẻ, Shu đã tạo dựng một dự án du lịch cộng đồng vừa đem lại thu nhập hàng tỷ đồng, vừa là nơi đào tạo nghề, dạy chữ cho trẻ em vùng cao. Với nghị lực và đam mê, Shu chứng minh rằng công nghệ, kiến thức và sự kết nối có thể biến ước mơ thành hiện thực, mở ra tương lai cho cả cộng đồng. Sự kiện cô được Forbes Vietnam vinh danh là gương mặt dưới 30 tuổi tiêu biểu càng cho thấy khi phụ nữ dân tộc được trao cơ hội, họ hoàn toàn có thể trở thành nhân tố dẫn dắt sự thay đổi.

Chìa khóa cho tự chủ, giảm nghèo bền vững

Những ví dụ từ Mường Khương hay Sa Pa cho thấy, nếu không được trang bị kỹ năng số, phụ nữ dân tộc thiểu số dễ bị bỏ lại phía sau. Khoảng cách công nghệ, nếu không được lấp đầy, sẽ kéo dài khoảng cách giàu nghèo, khiến mục tiêu giảm nghèo bền vững khó đạt được. Nhưng khi công nghệ trở thành công cụ quen thuộc, phụ nữ dân tộc thiểu số có thể làm chủ đời sống, khởi nghiệp, kết nối thị trường, từ đó góp phần thay đổi diện mạo kinh tế, xã hội của cả vùng.

Ở góc độ bình đẳng giới, trang bị kỹ năng số cho phụ nữ vùng cao còn mang ý nghĩa sâu xa hơn. Nó không chỉ giúp họ có thêm công cụ phát triển kinh tế, mà còn khẳng định quyền được tiếp cận thông tin, quyền tham gia vào các quyết định của cộng đồng. Công nghệ trở thành “chìa khóa” để phụ nữ tự chủ, nâng cao vị thế, phá vỡ vòng luẩn quẩn của nghèo khó.

Dự án 8, một phần của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi vì vậy được coi là một bước đi chiến lược. Những lớp tập huấn kỹ năng số, những buổi hướng dẫn thực địa, những tổ truyền thông cộng đồng không chỉ mang lại con số thống kê, mà quan trọng hơn, đã thay đổi “nếp nghĩ, cách làm” của phụ nữ miền núi. Khi họ tự tin livestream bán hàng, biết cách nộp hồ sơ dịch vụ công trực tuyến, hay đơn giản là chủ động tìm hiểu chính sách trên internet, đó chính là dấu hiệu của một sự thay đổi căn bản.

Giảm nghèo bền vững không thể chỉ dừng ở việc hỗ trợ vốn, xây dựng hạ tầng hay ban hành chính sách. Nó phải bắt đầu từ việc trao cho người dân, đặc biệt là phụ nữ dân tộc thiểu số công cụ để tự thay đổi. Công nghệ số chính là công cụ ấy. Không ai khác, chính những người phụ nữ miền núi, khi được trang bị kiến thức và kỹ năng số, sẽ trở thành nhân tố lan tỏa, dẫn dắt cộng đồng thoát nghèo, hướng tới một tương lai bền vững.

Bài toán giảm nghèo vì vậy không thể bỏ quên công nghệ số. Đó không chỉ là phương tiện, mà là điều kiện tiên quyết để mỗi phụ nữ, mỗi gia đình, mỗi cộng đồng miền núi có thể bước đi vững chắc trên con đường phát triển. Và ở nơi núi cao mây phủ, những tín hiệu của sự thay đổi đang ngày một rõ ràng, khi công nghệ đã và đang thắp sáng niềm tin về một hành trình thoát nghèo dài lâu.

Theo thống kê của tỉnh Lào Cai, đến tháng 6/2025, Dự án 8, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tại địa phương đã cơ bản hoàn thành các mục tiêu đặt ra. Trong số 8 chỉ tiêu cốt lõi của dự án, có 5 chỉ tiêu đã hoàn thành và hoàn thành vượt kế hoạch đề ra, thể hiện sự hưởng ứng mạnh mẽ và hiệu quả thiết thực của các mô hình tại cơ sở, bao gồm: Thành lập và duy trì hoạt động 434/423 tổ truyền thông cộng đồng, với 4.022 thành viên tham gia (đạt 102,6% chỉ tiêu); thành lập 48/48 địa chỉ tin cậy (đạt 100% chỉ tiêu), với 1.440 thành viên tham gia; thành lập 88/85 câu lạc bộ “Thủ lĩnh của sự thay đổi (đạt 103,5%); tập huấn nâng cao năng lực lồng ghép giới 23 lớp/561 người (đạt 100% chỉ tiêu); tập huấn hướng dẫn giám sát và đánh giá về bình đẳng giới cho cán bộ xã, thôn: 28 lớp/672 học viên (đạt 100% chỉ tiêu).