Sinh kế vững, nền tảng của an sinh bền

Sau gần 5 năm triển khai Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, Việt Nam đã đạt được những kết quả mang tính bước ngoặt. Đặc biệt, Chương trình đã góp phần giảm nghèo ở hầu hết các địa phương, nhất là tại trung du, miền núi phía Bắc, miền Trung và Tây Nguyên.

Những mô hình sinh kế thiết thực như hỗ trợ bò giống cho đồng bào vùng cao, phát triển sản phẩm OCOP, xây dựng nông thôn mới đã giúp hàng chục nghìn hộ nghèo từng bước ổn định thu nhập.

Ở Quảng Trị, chính quyền đã triển khai mô hình chăn nuôi trâu, bò sinh sản gắn với phát triển đồng cỏ, giúp nhiều hộ dân miền núi Hướng Hóa và Đakrông có nguồn thu ổn định. Tại Tuyên Quang, tận dụng thế mạnh thổ nhưỡng để phát triển cây cam sành và chè Shan tuyết, vừa tiêu thụ trong nước vừa xuất khẩu, trở thành nguồn thu nhập chính cho hàng nghìn hộ dân vùng cao nguyên đá.

Tại Sơn La, những năm gần đây, việc hình thành chuỗi cung ứng xoài, nhãn, mận hậu với sự tham gia của hợp tác xã đã giúp nông dân tiếp cận hệ thống siêu thị lớn, xuất khẩu sang Trung Quốc và một số thị trường khó tính. Nhờ đó, thu nhập bình quân của nhiều hộ dân tăng gấp 2–3 lần so với trồng trọt nhỏ lẻ trước đây. Đây là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của việc tổ chức sản xuất gắn với thị trường.

Doanh nghiệp xã hội, hợp tác xã và các mô hình sinh kế cộng đồng được khuyến khích, bởi đây là “cầu nối” để người dân tham gia vào chuỗi giá trị thay vì sản xuất nhỏ lẻ, manh mún. Đồng thời, các chương trình đào tạo nghề, trang bị kỹ năng số, kỹ năng kinh doanh qua mạng được triển khai thường xuyên, giúp lao động nông thôn bắt kịp yêu cầu mới của thị trường.

Tính đến cuối năm 2024, tỷ lệ nghèo đa chiều cả nước còn 4,06%, giảm 1,65% so với năm 2023. Cả nước hiện chỉ còn hơn 1,2 triệu hộ nghèo và cận nghèo. Đây là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của chương trình khi không chỉ giúp người dân thoát nghèo mà còn tạo nền tảng an sinh vững chắc.

Ngân hàng Thế giới (WB) đánh giá Việt Nam là một trong những quốc gia thành công nhất thế giới trong công tác giảm nghèo bền vững. Thành công này cũng tạo điều kiện để Việt Nam tự tin hướng tới mục tiêu trở thành nước thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và nước công nghiệp phát triển vào năm 2045.

PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng, Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế, Đại học Kinh tế quốc dân nhận định, giảm nghèo chỉ bền vững khi gắn liền với tạo sinh kế ổn định. Điều đó đồng nghĩa với việc người dân, đặc biệt là ở nông thôn và miền núi, phải có cơ hội tham gia vào các hoạt động sản xuất, dịch vụ phù hợp với năng lực, trình độ, điều kiện địa phương.

Do đó, yếu tố quan trọng đó là phát triển đồng bộ hạ tầng từ giao thông, điện, nước, viễn thông đến xử lý chất thải để hàng hóa và con người có thể lưu thông dễ dàng, giảm chi phí và thời gian. Cùng với đó, việc xây dựng các chuỗi cung ứng gắn với đặc sản bản địa, ngành nghề truyền thống, thủ công mỹ nghệ, dịch vụ du lịch… sẽ giúp tạo việc làm ổn định và gia tăng giá trị sản phẩm.

Kết nối thị trường tiêu thụ nông sản cũng là yếu tố sống còn. Khi đầu ra ổn định, nông dân mới mạnh dạn đầu tư giống mới, áp dụng công nghệ, tăng năng suất và chất lượng. Ngược lại, nếu thị trường bấp bênh, sản phẩm dễ hư hỏng, thất thoát, thu nhập không đảm bảo. Bởi vậy, việc mở rộng kênh tiêu thụ, từ chợ truyền thống đến hệ thống siêu thị, sàn thương mại điện tử, sẽ quyết định khả năng duy trì sinh kế bền vững.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, chuyển đổi số mở ra cơ hội để nông sản của hộ nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Việc đưa sản phẩm lên sàn giao dịch trực tuyến như Shopee, Sendo, Amazon… không chỉ mở rộng đầu ra mà còn buộc người sản xuất tuân thủ tiêu chuẩn chất lượng, hướng tới sản xuất xanh, hữu cơ, giảm phát thải. Và để làm được điều này, cần triển khai mạnh mẽ các chương trình “bình dân học vụ số”, giúp đồng bào làm quen với kỹ năng giao dịch điện tử, thanh toán online, kinh doanh số.

Từ chính sách hỗ trợ sang khuyến khích sáng tạo giá trị

Thành công trong giảm nghèo thời gian qua cũng cho thấy chính sách cần chuyển trọng tâm từ “cho con cá” sang “trao cần câu”. Nói cách khác, thay vì chỉ tập trung hỗ trợ trực tiếp, cần hướng người dân đến tư duy kinh doanh, sáng tạo giá trị và hành động theo tín hiệu thị trường.

Muốn vậy, Nhà nước cần tạo lập đồng bộ các loại thị trường, từ hàng hóa, dịch vụ, lao động, vốn, đất đai đến công nghệ, tài chính, để hộ nghèo có thể tham gia bình đẳng, khai thác cơ hội sẵn có và cả tiềm năng tương lai. Đặc biệt, cần tổ chức thị trường lao động đặc thù cho đồng bào dân tộc thiểu số, với những công việc phù hợp, thu nhập ổn định, giúp họ từng bước hòa nhập vào dòng chảy kinh tế.

Ngoài ra, phát triển hợp tác xã, khuyến khích khởi nghiệp địa phương, thu hút doanh nghiệp lớn đầu tư vào vùng khó khăn cũng là giải pháp tạo sinh kế bền. Những mô hình điển hình về thoát nghèo, từ hộ gia đình đến hợp tác xã, cần được lan tỏa để nhân rộng, rút ngắn thời gian thực hiện mục tiêu.

Như ở Quảng Trị, nhiều hộ dân từ nghèo đã trở thành hộ khá nhờ mạnh dạn chuyển đổi đất trồng sắn kém hiệu quả sang trồng hồ tiêu, lạc, hoặc kết hợp trồng rừng nguyên liệu. Họ không chỉ thoát nghèo mà còn vươn lên làm giàu, trở thành hình mẫu để lan tỏa kinh nghiệm trong cộng đồng.

PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng nhấn mạnh, giảm nghèo bền vững chỉ có thể thành công khi mỗi chính sách, mỗi chương trình đều lấy sinh kế vững làm gốc, an sinh bền làm đích đến. Đó cũng là con đường để người dân không chỉ thoát nghèo mà còn vươn lên làm giàu chính đáng, góp phần xây dựng một xã hội công bằng, văn minh và thịnh vượng.

Giảm nghèo bền vững không chỉ dừng ở hỗ trợ trước mắt, mà quan trọng hơn là trao cho người dân cơ hội tạo dựng sinh kế lâu dài. Khi có việc làm ổn định, thu nhập bền vững, an sinh xã hội mới được củng cố và đời sống người dân từng bước nâng cao.