Thanh Hoá: Nghề dệt thổ cẩm giúp đồng bào dân tộc Thái thoát nghèo bền vững

Theo báo cáo của UBND xã Lũng Niêm (huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hoá), xã có hơn 98% đồng bào dân tộc Thái sinh sống. Nghề dệt thổ cẩm bắt đầu xuất hiện ở thôn Lặn Ngoài, xã Lũng Niêm từ thế kỷ XVIII (khoảng năm 1749), đến nay đã trải qua 273 năm hình thành và phát triển. Bắt đầu từ khi thôn Lặn Ngoài mới thành lập với thế hệ dòng họ Hà và dòng họ Lò.

Nghề dệt thổ cẩm ở xã Lũng Niêm, huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa là nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc Thái

Năm 2021, nghề dệt thổ cẩm đã được Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa công nhận nghề truyền thống tại Quyết định số 5261/QĐ-UBND ngày 21/12/2021. Các loại sản phẩm của nghề dệt thổ cẩm chủ yếu như: Vải thổ cẩm, khăn, mũ, quần áo, gối, túi thổ cẩm, khăn trải bàn, đệm ghế… Giá bán bình quân của sản phẩm trên thị trường: giá bán của các sản phẩm dao động trong khoảng từ 50 nghìn đồng đến 1 triệu đồng trên 1 sản phẩm.

Hiện nay, thị trường tiêu thụ chính của sản phẩm của làng nghề chủ yếu phục vụ cho khách du lịch đến địa phương thăm các khu du lịch sinh thái, khu du lịch cộng đồng như: Pù Luông, Bản Đôn, Bản Hiêu và Son Bá Mười và các khu du lịch trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa.

Bà Hà Thị Thoi, Bí thư Đảng ủy xã Lũng Niêm, huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa cho biết, Thôn Lặn Ngoài có 138 hộ. Trong đó, có 83 hộ (chiếm 60%) làm nghề dệt thổ cẩm truyền thống, tạo việc làm cho 215 lao động, trong đó có 88 lao động là hội viên phụ nữ trực tiếp tham gia dệt thổ cẩm, 90 lao động tham gia gián tiếp. Toàn thôn Lặn Ngoài có 71 khung cửi dệt thổ cẩm và 13 điểm trưng bày sản phẩm.

Xã Lũng Niêm có 88 lao động là hội viên phụ nữ trực tiếp tham gia dệt thổ cẩm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Thái và phát triển kinh tế

Người cao tuổi nhất hiện nay đang còn làm nghề dệt thổ cẩm là bà Lò Thị Dân (70 tuổi). Nói về quy trình làm ra các mặt hàng thổ cẩm truyền thống, bà Lò Thị Dân cho hay: Để sản xuất ra được sản phẩm thổ cẩm phải qua rất nhiều khâu, nhưng chủ yếu chỉ tập trung vào sản xuất thủ công. Đầu tiên là trồng, chăm sóc và thu hoạch bông. Quả bông được tách ra, rồi dùng dụng cụ bật cho những sợi bông tơi và nhuyễn, thành dạng thô. Bông bật xong được đưa vào dụng cụ cán để tạo sự liên kết giữa các sợi bông. Sau khi cán, bông được vò thành từng nắm nhỏ rồi dùng dụng cụ để kéo thành sợi dài. Sợi bông được kéo xong, tiếp tục được đưa vào xa kéo sợi để xe bông thành chỉ. Sau đó, sợi được cuộn thành những cuộn chỉ to.

Để tấm vải có màu sắc, trước khi dệt, bà con vào rừng tìm một số loài cây để lấy lá, lấy vỏ, lấy rễ để làm màu đem về nấu cho đến khi nước có màu sắc rồi nhúng cuộn sợi vào nước khoảng 30 phút, sau đó đem phơi khô.

Mỗi loại cây có một màu sắc, để có nhiều màu, dùng nhiều loại cây khác nhau hoặc pha chế để phối màu theo kinh nghiệm dân gian. Trong đó có câu ca “Muốn đen nhuộm chàm, nhuộm vỏ; muốn đỏ nhuộm vang; muốn vàng nhuộm nghệ…”. Sợi được ngâm màu và phơi khô, đảm bảo độ săn, dai, bền và chắc sẽ được mắc vào khung cửi để dệt nên những tấm vải theo ý muốn của người dệt.

Du khách đến với sản phẩm dệt thổ cẩm tại thôn Lặn Ngoài, xã Lũng Niêm

Đến công đoạn dệt cũng đòi hỏi sự khéo léo của đôi tay, nhịp nhàng của đôi chân và tinh tế của đôi mắt để làm nên những sản phẩm có đường nét nhuần nhuyễn, màu sắc hài hòa, hoa văn tinh xảo, mang bản sắc dân tộc Thái ở huyện Bá Thước.

Cũng theo Bí thư Đảng ủy xã Lũng Niêm, nghề dệt thổ cẩm có vai trò quan trọng đối với đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa của xã. Quan trọng nhất là giải quyết việc làm cho lao động nông thôn, xóa đói, giảm nghèo và dần làm giàu. Từ đó ổn định và từng bước nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống không chỉ tạo ra nhiều việc làm, mà còn nâng cao đời sống cho người dân nơi đây, góp phần đưa xã Lũng Niêm đạt chuẩn nông thôn mới cuối năm 2020.

Nếu như ngày xưa những sản phẩm dệt thổ cẩm chỉ được tạo ra để phục vụ nhu cầu sinh hoạt hằng ngày của người dân bản địa, thì nay các sản phẩm này đã trở thành mặt hàng được nhiều du khách lựa chọn khi đến tham quan, trải nghiệm với người dân.

Mỗi một sản phẩm thủ công truyền thống đều có câu chuyện, gửi gắm trong đó những lời răn dạy, những kiến thức tích lũy từ đời sống của đồng bào... và bảo tồn nghề dệt truyền thống là bảo tồn cả kho tàng văn hóa dân gian quý giá của đồng bào dân tộc Thái nơi đây.

Đến nay đã có 81 hộ gia đình tham gia với 88 lao động trực tiếp sản xuất. Sản phẩm dệt thổ cẩm của thôn Lặn Ngoài đã được huyện Bá Thước lựa chọn tham gia các hội chợ, triển lãm trong và ngoài tỉnh. Đặc biệt đầu năm 2019, sản phẩm dệt thổ cẩm của thôn đã vinh dự được tham gia trưng bày tại Lễ hội văn hóa thổ cẩm Việt Nam lần thứ nhất tại tỉnh Đắk Nông và đã đạt loại A; cuối năm 2019 đạt giải B tại Lễ hội thổ cẩm tỉnh Điện Biên.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Bùi Văn Tùng, Chủ tịch UBND xã Lũng Niêm cho biết: Nghề dệt thổ cẩm đã tạo ra việc làm thường xuyên, cho thu nhập ổn định cho mỗi lao động hàng năm khoảng 43 triệu đồng. Nhờ có nghề dệt thổ cẩm truyền thống, nên thu nhập bình quân của mỗi lao động trong thôn Lặn Ngoài hàng năm đạt khoảng 52 triệu đồng.

Thổ cẩm của đồng bào dân tộc Thái ở xã Lũng Niêm

Nói về tương lai của làng nghề dệt thổ cẩm, Chủ tịch UBND xã Lũng Niêm Bùi Văn Tùng cho hay: Để xây dựng làng nghề truyền thống kết hợp phát triển du dịch đòi hỏi nguồn kinh phí lớn. Xã không có kinh phí để tổ chức thực hiện, đề nghị các cấp các ngành quan tâm hỗ trợ kinh phí để xây dựng các hạng mục để đầu tư xây dựng nhà sàn trưng bày sản phẩm tại vị trí sân vận động thôn; Nâng cấp đường nội thôn, hệ thống mương cấp nước; Hệ thống chiếu sáng khu vực thôn sử dụng cột đèn thép tráng kẽm chiều cao 7,5m hệ đèn năng lượng mặt trời, đèn LED công suất 150W, đặt trên móng cột bê tông cốt thép có gắn bản mã; Hệ thống cấp nước sạch tập trung phục vụ cho sinh hoạt của nhân dân.

Hy vọng, với những bàn tay khéo léo của đồng bào dân tộc người Thái thôn Lặn Ngoài, xã Lũng Niêm, những sản phẩm thổ cẩm nơi đây sẽ vươn xa ra các thị trường lớn, góp phần gìn giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống, giảm nghèo bền vững và nâng cao thu nhập cho đồng bào người Thái ở xã Lũng Niêm, huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa.